Page Text
________________
• जिनवचनानवगमहेतूपदर्शनम्
९३
ऊदाहरणासंभवे अ सुट्टु जं न बुज्झेज्जा । सव्वन्नुमयमवितहं तहावि तं चिंतए मइमं ।। अणुवकयपराणुग्गहपरायणा जं जिणा जगप्पवरा । जियराग - दोस- मोहा य नन्नहावाइणो तेणं ।। ← ( ध्या.श.४७/४८/४९, सं.प्र.१०/४८-४९-५० ) इति । विचिकित्सानिवारणमप्येवं स्यादिति वक्ष्यामः (भा.४/पृ.९७८) आचाराङ्गेऽपि तमेव सच्चं नीसंकं जं जिणेहिं पवेइअं ← ( आचा. ५/५/१६२ ) इत्युक्तम् । अयं समुदितार्थः षोडशके
•
आगमतत्त्वं ज्ञेयं तद्दृष्टेष्टाऽविरुद्धवाक्यतया । उत्सर्गाऽऽदिसमन्वितमलमैदम्पर्यशुद्धञ्च ।। आत्माऽस्ति स च परिणामी बद्धः सत्कर्मणा विचित्रेण । मुक्तश्च तद्वियोगाद्धिंसाऽहिंसादि तद्धेतुः । । परलोकविधौ मानं वचनं तदतीन्द्रियार्थदृग्व्यक्तम् । सर्वमिदमनादि स्यादैदम्पर्यस्य शुद्धिरिति ।।
← (षो. १/१०-११-१२) इत्येवमुपदर्शितः । कष-च्छेद-तापपरीक्षात्रितयपरिशुद्धमागमत्तत्त्वमात्यन्तिकैकान्तिकात्मश्रेयोनिबन्धनतया धर्मविधयाऽभ्युपगम्यते बुधैरिति तात्पर्यम् ।
वस्तुतस्तु कष-च्छेद-तापपरीक्षापरिशुद्धयथावस्थित-हेयोपादेयादिविभागगोचरात्मपरिणतेरेव धर्मत्वेऽपि स्वप्रतिपादकतासम्बन्धेन तस्याः सिद्धान्तशास्त्रवृत्तितया धर्मपरीक्षाप्रस्तावे सिद्धान्तपरमार्थपरीक्षणमस्य बुधस्य न्याय्यमेव । सूक्ष्मेक्षिकया धर्माऽपरीक्षणे तु धर्मबुद्ध्यैव धर्मविघाताऽऽपातात् । तदुक्तं हरिभद्रसूरिभिः अष्टकप्रकरणे → सूक्ष्मबुद्ध्या सदा ज्ञेयो धर्मो धर्मार्थिभिर्नरैः । अन्यथा धर्मबुद्ध्यैव तद्विघातः प्रसज्यते।। ← (अ.प्र.२१/१) इति । प्रज्ञयाऽपरीक्षितानां शास्त्राणां तात्पर्याऽनुन्नयनतो ग्रहणे दुर्ग्रहीतत्त्वसम्भवेन दुःख-दुर्गतिदोषसंवर्धकत्वमप्यप्रत्याख्येयम् ।
बौद्धानामपि सम्मतमिदम् । इदमेवाऽभिप्रेत्य मज्झिमनिकाये अलगर्दोपमसूत्रे इध भिक्खवे, एकच्चे मोघपुरिसा धम्मं परियापुणन्ति - सुत्तं गेय्यं, वेय्याकरणं, गाथं, उदानं, इतिवृत्तकं, जातकं, अब्भुतधम्मं, वेदल्लं । ते तं धम्मं परियापुणित्वा तेसं धम्मानं पञ्ञाय अत्थं न उपपरिक्खन्ति । तेसं ते धम्मा पञ्ञाय अत्थं अनुपपरिक्खतं न निज्झानं खमन्ति । ते उपारम्भानिसंसा चेव धम्मं परियापुणन्ति इतिवादप्पमोक्खानिसंसा य । यस्स चत्थाय धम्मं परियापुणन्ति तञ्चस्स अत्थं नानुभोन्ति । तेसं ते धम्मा दुग्गहिता दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय संवत्तन्ति । तं किस्स हेतु ? दुग्गहितत्ता, भिक्खवे, धम्मानं ← (म.नि.१ ।३ ।२ । २३८ ) इत्युक्तमिति विभावनीयं स्व-परसमयतात्पर्यपरिणमनप्रवण
વિશેષાર્થ :- જે શાસ્ત્રમાં એકાંતે ઉત્સર્ગ માર્ગ જ બતાવેલો હોય અને અપવાદ ન જ બતાવેલો હોય તો તે શાસ્ત્રને પંડિત પુરુષ આગમતત્ત્વ તરીકે માનશે નહિ. ઔત્સર્ગિક મૂળભૂત બંધારણ બતાવ્યા વિના કેવળ છૂટછાટનું જ પ્રતિપાદન જે શાસ્ત્ર કરે તેને પણ પ્રાજ્ઞ પુરુષ આગમતત્ત્વ તરીકે સ્વીકારશે નહિ. આ જ રીતે સંપૂર્ણતયા કેવળ કોરા નિશ્ચયનયનું જ પ્રતિપાદન કરે અથવા નિશ્ચયનિરપેક્ષ કેવળ વ્યવહારનું જ પ્રતિપાદન કરે, પ્રત્યક્ષ વગેરે પ્રમાણથી વિરુદ્ધ અર્થનું પ્રતિપાદન કરે, સ્વકીય અન્ય શાસ્ત્રથી વિરુદ્ધ એવા અર્થનું પ્રતિપાદન કરે તેવા શાસ્ત્રોને તારક આગમતત્ત્વ તરીકે માનવાની ભૂલ પ્રાજ્ઞ પુરુષ ન કરે. જે શાસ્ત્ર ઉત્સર્ગ-અપવાદ વગેરેથી યુક્ત હોય; પ્રત્યક્ષ, આગમ વગેરે પ્રમાણથી અવિરુદ્ધ અર્થનું પ્રતિપાદક હોય; કષ, છેદ, તાપ પરીક્ષાથી શુદ્ધ હોય; એવા તારક આગમતત્ત્વમાં કોઈક વાત ઉપલક દૃષ્ટિએ વિરુદ્ધ જણાતી હોય તો પણ તેવા પદાર્થને ઉદેશીને “આ વાતનું પ્રતિપાદન કરનાર સર્વજ્ઞવચન
જ પ્રમાણ છે.” આવું હૃદયથી સ્વીકારવાથી તે આગમતત્ત્વ તાત્પર્યથી શુદ્ધ બને છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |