Page Text
________________
• फदभेदौपयिकः क्रियाभेदः •
द्वात्रिंशिका - १/३१
तदिदमुक्तम् 'जा जयमाणस्स भवे विराहणा सुत्तविहिसमग्गस्स । सा होइ णिज्जरफला अज्झत्थविसोहिजुत्तस्स।। (ओ.नि.७५९, पिं.नि.६७१) अत्र हि अपवादपदप्रत्ययाया विराधनाया व्याख्यानात् फलभेदौपयिको ज्ञान - पूर्वकत्वेन क्रियाया भेद एव लभ्यते ।
६२
=
=
ओघनिर्युक्तिसंवादमाह- 'जा' इत्यादि । अत्र हि = प्रकृतौघनिर्युक्तिगाथायां हि अपवादपदप्रत्ययाया आपवादिक्या विराधनाया व्याख्यानात् तद्वृत्तिकारेण व्याख्यातत्वात् । तथा
=
=
→ “या विराधना यतमानस्य भवेत्, किंविशिष्टस्य सतः ? सूत्रोक्तविधिना समग्रस्य = युक्तस्य गीतार्थस्येत्यर्थः । तस्यैवम्विधस्य या भवति विराधना सा निर्जराफला भवति । एतदुक्तं भवति एकस्मिन् समये बद्धं कर्मान्यस्मिन् समये क्षपयतीति । किंविशिष्टस्य ? अध्यात्मविशोधियुक्तस्य विशुद्धभावस्य' ← (ओ.नि. ७५९ वृ.) इति द्रोणाचार्यकृततद्व्याख्या । यथेच्छाऽपवादक्रिययोः व्यवहारतस्तुल्यत्वेऽपि कर्मबन्ध-तदबन्ध - निर्जरादिलक्षणस्य फलभेदस्योपलम्भात् तदन्यथानुपपत्त्या फलभेदौपयिकः फलभेदोपायभूतः क्रियाया भेद एव लभ्यते = अनुमीयते । न च तुल्यत्वेनोपलभ्यमानयोर्यथेच्छाऽपवादक्रिययोः कथं भेदस्स्यादिति शङ्कनीयम्, ज्ञानपूर्वकत्वेन तत्सिद्धेः । कर्मक्षयसङ्कल्प प्रमादपरिहार-ज्ञानवृद्ध्याद्युद्देशजीवहिंसावर्जनाभिप्राय-तदासेवनाविनाभाविसंयमरक्षादिज्ञानपूर्वकत्वमपवादपदप्रत्ययायां विराधनायामस्ति, यथेच्छविराधनायाञ्च तन्नास्तीति तादृशज्ञानपूर्वकत्व- तदपूर्वकत्वलक्षणविरुद्धधर्माध्यासादपवादपदप्रत्ययविराधनायां यथेच्छविराधनाप्रतियोगिकभेदसिद्धिरनाविलैव । न हि यथेच्छविराधनायास्तादृशज्ञानजन्यत्वमभिमतमिति भावः । यथा च बोधपूर्वकत्वेन क्रियाभेदः सम्पद्यते तथा कुतर्कग्रहनिवृत्तिद्वात्रिंशिकायां ( द्वा. द्वा. २३/२३ भा.६, पृ.१५८७) त्रिविधबोधभेदनिरूपणावसरे विस्तरेण दर्शयिष्यत इत्यवधेयं स्मृतिपटुभिः । મુજબ યતત્તાપરાયણ જીવને અનિષ્ટ નથી. કારણ કે (વિધિ, જયણા વગેરે જાળવીને જે વિરાધના થઈ જતી હોય છે) તે સ્વરૂપથી સાવદ્ય હોવા છતાં પણ અનુબંધથી નિરવદ્ય નિર્દોષ છે. ઓઘનિર્યુક્તિ અને પિડનિર્યુક્તિમાં જણાવેલ છે કે ‘આગમોક્ત વિધિના પાલનથી પરિપૂર્ણ, અધ્યાત્મવિશુદ્ધિયુક્ત અને જયણામાં પરાયણ જીવથી જે વિરાધના થાય છે તે નિર્જરા સ્વરૂપ ફળને આપે છે'. પ્રસ્તુતમાં ‘તે વિરાધના અપવાદપદનિમિત્તક સમજવી’- એવું તેની વ્યાખ્યામાં જણાવાયેલ છે. (વિશિષ્ટ કારણમાં આધાકર્મિક ગોચરી વહોરવી, નદી ઉતરવી વગેરે આપવાદિક પ્રવૃત્તિમાં સાધુ ભગવંતને જીવવિરાધનાની જાણકારી હોવા છતાં સંયમરક્ષા, જ્ઞાનવૃદ્ધિ, ગચ્છસંચાલન, શાસન સેવા, તપસાધના, અધ્યાપન વગેરેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ રહેલો હોય છે - આવી) વિશિષ્ટ સમજપૂર્વક જે આપવાદિક પ્રવૃત્તિ સ્વરૂપ દ્રવ્યહિંસાત્મક ક્રિયા થાય તે અન્ય વિરાધના ક્રિયા કરતાં વિલક્ષણ જ હોય છે – એવું ફલિત થાય છે વિરાધના ક્રિયામાં રહેલ ઉપરોક્ત વિલક્ષણતા ફળભેદમાં = નિર્જરાત્મક ફળમાં પ્રયોજક છે. (અર્થાત્ સંસારી જીવો દૈહિક વગેરે સુખની પ્રાપ્તિ માટે જે વિરાધના કરે છે તેમાં સંયમરક્ષા કે જ્ઞાનવૃદ્ધિ વગેરે ઉદ્દેશ હોતો નથી. જ્યારે સાધુ ભગવંતો જે આપવાદિક દ્રવ્યહિંસામાં પ્રવૃત્ત થાય છે તેમાં સંયમની સુરક્ષા, જ્ઞાનવૃદ્ધિ વગેરેનો ઉદ્દેશ રહેલો હોય છે. આનાથી જણાય છે કે ગૃહસ્થકૃત કુટુંબનું પોષણ, ધંધા વગેરેમાં થતી જીવવિરાધનાની ક્રિયામાં ઉપરોક્ત વિશિષ્ટ સમજણ નિમિત્ત બનતી નથી. જ્યારે સાધુ ભગવંતની આપવાદિક પ્રવૃત્તિમાં १. 'क्रियाभेद' इति मुद्रितप्रतौ पाठः । सोऽपि शुद्धः ।
-
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
=
=
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |