Page Text
________________
• आराधनालक्षणोपदर्शनम् •
४३ आराधना च गौरवितप्रीतिहेतुः क्रिया• 'गौरवितसेवा चेत्येतदपि फलतो नैतल्लक्षणमतिशेते। श्रीहरिभद्रसूरिभिः अपि → नायाऽऽगयाणं कप्पणिज्जाणं अन्न-पाणाईणं दव्वाणं देस-काल-सद्धा-सक्कारकमजुयं पराए भत्तीए आयाणुग्गहबुद्धीए संजयाणं दाणं ति ८ (स.क.भव. १/पृ.६२) इति । ____एतेन श्रावकाणामतिथिसंविभागवतमपि व्याख्यातम्, तदुक्तं श्वेताम्बरशिरोमणिभिः उमास्वातिवाचकैः श्रावकप्रज्ञप्तौ → नायागयाण अन्नाइयाण तह चेव कप्पणिज्जाणं । देसऽद्ध-सद्ध-सक्कार-कमजुयं परमभत्तीए ।। आयाणुग्गहबुद्धीइ संजयाणं जमित्थ दाणं तु । एयं जिणेहि भणियं गिहीण सिक्खावयं चरिमं ।।
- (श्रा.प्र.३२५,३२६) । एतेनानुषङ्गतो दानविधिरप्युक्तः । → श्रद्धापूतं प्रदातव्यं, पात्रे दानं समर्जितम् - (बृ.परा.६/३०५) इति बृहत्पराशरस्मृतिवचनमप्यत्र स्मर्तव्यम् ।।
स्वस्मिन्नाराधनापरिणामोत्पत्त्यनन्तरमाराधनालम्बनमाराधको जिज्ञासते मार्गयति च । तत आराध्यत्वेन = मदीयाराधनाविषयतार्हत्वेन रूपेण निश्चितप्रामाण्यकं ज्ञानं = भक्तिः । प्रकृते आराध्यमुद्दिश्य प्रवर्तमाना आराधना च = हि गौरवितप्रीतिहेतुः क्रिया । प्रभूतसद्गुणवैभवसम्पन्नतया गौरवार्हो यः तस्य प्रीतेः = प्रसन्नतायाः हेतुः = कारणीभूता वन्दन-वैयावृत्त्याऽऽज्ञापालनादिका क्रिया = आराधना । एतादृशाराधनावलम्बनत्वेन ज्ञानं भक्तिरिति प्रकृतेऽभिमतम् । ____ आराध्यस्य योगारूढत्वे निष्पन्नयोगित्वे वीतरागत्वे वा न कस्यांचित् क्रियायां तत्प्रीतिहेतुत्वं सम्भवतीति भक्तिलक्षणस्याऽव्याप्तिदोषकलङ्कितता स्यात् । अतः कल्पान्तरमाह- गौरवितसेवा चेति । गौरवाहसेवाऽऽलम्बनत्वेन ज्ञानं भक्तिरिति लक्षणान्तरमवगन्तव्यम् । न च प्राक् सुपात्रावलम्बनकायाः स्वभवनिस्तारेच्छाया भक्तित्वमावेदितं इह चाराध्यत्वेन ज्ञानस्य भक्तित्वमाविष्कृतमिति कथं नानयोः विरोधः ? ज्ञानत्वेच्छात्वयोः वैयधिकरण्यादिति शङ्कनीयम्; यतः एतदपि = ‘आराध्यत्वेन ज्ञानं = भक्तिः' इति भक्तिलक्षणमपि फलतः = फलमाश्रित्य एतल्लक्षणं = ‘सुपात्रतः स्वभवनिस्तारेच्छा = भक्तिः' इति पूर्वतनं भक्तिलक्षणं नातिशेते = पारम्पर्येण हेतुभावात् नातिक्राम्यति । एतादृशज्ञानस्यापि फलं मुक्तिः, કોને બનાવવુંઆવા પ્રકારની જિજ્ઞાસા આરાધકને ઉત્પન્ન થાય છે. અને પોતાની આરાધનાનું પાત્ર તે શોધે છે. પુષ્કળ સદ્ગુણના વૈભવથી સંપન્ન એવા ગુરુદેવ વગેરેને જોઈને) “આ મારા માટે આરાધ્ય છે” આવું જે જ્ઞાન થાય તે ભક્તિ છે. આવા આરાધ્યને ઉદેશીને થનારી આરાધના એટલે કે એવી ક્રિયા જે ગૌરવસંપન્ન = ગૌરવપ્રાપ્ત = ગૌરવયોગ્ય એવા આરાધ્ય ગુરૂદેવ વગેરેની પ્રસન્નતાને ઉત્પન્ન કરવાનો હેતુ બને. (ગૌરવપ્રાપ્ત આરાધ્યની પ્રસન્નતામાં હેતુ બને તેવી વંદન, વૈયાવચ્ચ આજ્ઞાપાલન આદિ ક્રિયા સ્વરૂપ આરાધનાના આલંબનરૂપે સાધુ વગેરેને ઉદ્દેશીને જે જ્ઞાન થાય તે ભક્તિ છે. ગૌરવપ્રાપ્ત આરાધ્યવર્ગ વીતરાગ હોય અથવા તો યોગારૂઢ વગેરે ઉચ્ચ આત્મઅવસ્થાએ પહોંચેલ હોય તો તેમની પ્રસન્નતામાં આરાધકની વંદના, વૈયાવચ્ચ આદિ ક્રિયા હેતુ બની શકતી નથી. શિષ્યની સેવા પ્રાપ્ત ન થવા છતાં પણ તેવા આરાધ્ય સદા પૂર્ણ પ્રસન્ન જ હોય છે. માટે તેઓની આરાધના કેવી હોય ? તે જણાવવા માટે ગ્રંથકારશ્રી આરાધનાનું બીજું લક્ષણ કરતા જણાવે છે કે ) ગૌરવપ્રાપ્ત આરાધ્યની ...... चिह्नद्वयमध्यवर्ती पाठो हस्तादर्श नास्ति । १. हस्तादर्श 'गौरववात..' इत्यशुद्धः पाठः । २. हस्तादर्श ‘एत...' इति पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |