Page Text
________________
द्वात्रिंशिका • ૧ થી ૪ બત્રીસીનો ટૂંકસાર •
151 વિવેક ન રહેતો હોય એવા અભિમાની માણસની વાણી ઝેર સમાન છે. માટે તેમણે મૌન રહેવું જ સારૂં. (ગા.૫).
બાળ જીવની દષ્ટિમાં ધર્મ તો કેવળ બાહ્ય વેશમાં જ સમાયેલો છે. તેમનામાં વિવેકદષ્ટિ હોતી નથી. ધર્મના નિર્ણય માટે બાહ્ય વેશને અનુરૂપ આચારની પણ જે તુલના કરે છે તે મધ્યમ આચારવાળા છે. ધર્મના માપદંડરૂપે સર્વ પ્રયત્નથી સૈદ્ધાંતિક તત્ત્વની જે પરીક્ષા કરે તે પંડિત જીવ છે. (ગા.૬) શુદ્ધિ વિના ગૃહત્યાગ વગેરે બાહ્ય લિંગ વ્યર્થ છે. આવા આચારોને ભગવદ્ ગીતામાં મિથ્યાચાર કહેલ છે. (ગા.૭) વિવેકહીન વ્યક્તિના ઉગ્ર આચારો પણ ત્યાજ્ય છે. જેમકે ગુરુમહારાજને પોતાનો પગ ન લાગે તેની કાળજી રાખવી અને તેમના આદેશની-વચનની તદન ઉપેક્ષા કરવી. આવા આચારવાળાને ઠંડીથી બચવા આગમાં પડનારની સાથે સરખાવેલ છે. (ગા.૮) ઉત્સર્ગ-અપવાદથી યુક્ત, પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણથી અવિરુદ્ધ, તાત્પર્યથી શુદ્ધ, કષ-છેદ-તાપ પરીક્ષાથી શુદ્ધ હોય એ જ તાત્ત્વિક વિશુદ્ધ આગમતત્ત્વ કહેવાય. તેને માત્ર પંડિતો જ જાણી શકે છે. (ગા.૯) પ્રમાણ-નયથી શૂન્ય (પક્ષપાત રહિત) સર્વ શાસ્ત્ર અનુસારી એવા વાક્યથી ઉત્પન્ન થતો બોધ તે શ્રુતજ્ઞાન છે. શ્રુતજ્ઞાન અને ચિંતાજ્ઞાન પછી ભાવનાજ્ઞાન થાય. તેનાથી શાસ્ત્રતત્ત્વનું તાત્પર્ય સારી રીતે જાણી શકાય. આવું શ્રુતજ્ઞાન કે જે ભૂલાયું નથી, કદાગ્રહવાળું થયેલ નથી તે સવા કે બચ્યા વિનાના તથા કોઠારમાં રહેલા અવિનષ્ટ બીજ જેવું છે. તે પરસ્પર વિલક્ષણ (ઉત્સર્ગ અને અપવાદ વગેરે) શાસ્ત્રવચનોનું અવગાહન કરતું નથી. (ગા.૧૦ અને ૧૧) શાસ્ત્રવચન = પદાર્થ. વિરોધી એવા શાસ્ત્રવચન વિશે ઉહાપોહ = વાક્યર્થ. ઉહાપોહ દ્વારા તેનું સમાધાન મેળવવાની આકાંક્ષા = મહાવાક્યર્થ. આવા મહાવાક્યાર્થમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું, સૂક્ષ્મ યુક્તિ દ્વારા સ્યાદ્વાદથી યુક્ત હોય એવું જ્ઞાન ચિન્તાજ્ઞાન કહેવાય છે. તે પાણીમાં ફેલાતા તેલના ટીપાની જેમ વિસ્તારશીલ હોય છે. (ગા.૧૨) મહાવાક્યાર્થથી જે અર્થ (= વિષય) નો નિર્ણય થયો હોય તેમાં થતી શંકાનું તીર્થકર, ગણધર કે શાસ્ત્રકારોના અભિપ્રાયને આધારે થતું અંતિમ અને અબાધિત એવું નિરાકરણ ભાવનાજ્ઞાન કહેવાય. આ ભાવનાજ્ઞાનથી સંજીવિનીચાર દષ્ટાંતને અનુરૂપ એવી બધે જ હિતકારી પ્રવૃત્તિ હોય છે. (ગા.૧૩ થી ૧૫).
એકાસણાનું ફળ ચડે કે ઉપવાસનું? તો તાત્કાલિક જવાબ મળે કે ઉપવાસનું. પરંતું દશવૈકાલિકસૂત્રમાં સાધુને માટે એકાસણું નિત્યતપ બતાવ્યું છે. તે એટલા માટે કે નિત્ય એકાસણામાં સ્વાધ્યાય વૈયાવચ્ચાદિ મુખ્ય યોગો સીદાતા નથી. નિરંતર કે એકાંતર દીર્ઘકાલીન ઉપવાસમાં તે યોગ સદાવાની શક્યતા છે. આવું સમાધાન ઉપદેશપદમાં શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજ ભાવનાજ્ઞાનના બળે બતાવે છે. (ગા.૧૬) ભાવનાજ્ઞાન વિનાના જીવની ધર્મબુદ્ધિ પણ તેને લાભ કરાવતી નથી પરંતુ નુકસાનકારી બને છે. જેમ કે “મારે ગ્લાન સાધુની દવાથી ભક્તિ કરવી” આવો અભિગ્રહ લેનાર મુગ્ધ જીવને ચોમાસામાં કોઈ સાધુ માંદા ન પડવાથી અફસોસ થાય કે મને ભક્તિનો લાભ ન મળ્યો – એના જેવી આ વાત જાણવી અષ્ટપ્રકરણમાં સૂરિપુરંદર શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી જણાવે છે કે વિરૂધ્ધદાન (= વિના કારણે આધાકર્મી ગોચરીનું દાન અથવા કુસાધુ એવા બાવા, જોગીને શ્રાવક દ્વારા ગુરુબુદ્ધિથી થતું દાન) અને શાસ્ત્રબાધિત દીક્ષા (= દેવાદારને દીક્ષા વગેરે) થી ધર્મવ્યાઘાત જ થાય છે. આ બધું ભાવનાશાનથી સ્પષ્ટ રીતે સમજાઈ શકે. પરલોકને સુધારનારી ધર્મક્રિયાની તાત્ત્વિક ઓળખાણ ભાવનાજ્ઞાન વિના શક્ય નથી. (ગા.૧૭ થી ૧૯)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |