________________
૬૭
મંત્રી કમચંદ્ર વસપ્રબ ધ.
કદી દરકાર કરતે નહિ. ઉદાર તે એટલે બધે હતું કે પાસે ગમે તેટલું હોય તે એક વખત આઘું પાછું જોયા વગર દાન કરી નાખે. પૂર્વજોએ મેળવેલું નાણું ઉડાવી નાખ્યું. કિલ્લાઓ બાંધવામાં આવતું મહેસુલ ખચી નાખત. ભાટ અને ચારણને પૈસા આપવા માં પાછું વાળી જેતે નહિ. એમ કહેવાય છે કે એક વખત શંકર નામના બારોટ તેના વખાણમાં કેટલીક કવિતા કરી રાયસિંહ દિલ્હીથી પાછા આવ્યું તે પ્રસંગે બે, તેથી રાયસિંહ એટલે બધે આનંદના આવેશમાં આવી ગયો કે મંત્રીને તે ભાટને એક ખિલાત આપવાને તથા એક કરોડ રૂપીઆ દેવાનો હુકમ કર્યો. આથી મંત્ર અમે બની ગયે, તે આનાકાની કરી રાજાને સમજાવવા લાગે, એટલે એક કરોડને બદલે સવા કરેડ રૂપીઆ વધારી આપવાનું કહ્યું. કહેવાય છે કે એક કરોડ રૂપીઆ એકદમ આપવામાં આવ્યા અને બાકીના પ ક ડ માટે રાજ્યની મહેસુલ ઘરાણે મૂકવામાં આવી. આ વાવ અક્ષરશ:
ખરી હોય એમ માની ન શકાય, પણ તેના પરથી તે વખતે રાજ્યની સ્થિતિ રાજાના ઉડાઉપણાને લીધે કેવી હતી, અને મંત્રીને કે ! રીતે કામ કરવાનું હતું, તેનું મૂલ્ય કરી શકાય તેમ છે. આગળ આ મંત્રીને તથા રાજાને કેમ બન્યું નહિ હોય તે પણ આ પરથી કંઈક સમજાશે. - રાયસિંહ દિવસે દિવસે ખર્ચાળ ને ઉડાઉ બન ગયે. રાજને ખજાને ખુટી જવાની અણી પર આવ્યું. રાજવહિવટ ચલાવવામાં ગેરવ્યવસ્થા તેથી ચાલી, અને ભવિશ્ય ભયંકર ભાસવા લાગ્યું. છેવટે વિકાજીના વંશજો પ્રત્યે પિતાની પ્રીતિ અને ભકિતથી પ્રેરાઈ કર્મચંદ રાજાને શુધપર લાવવાને છેલ્લે દઢ પ્રયત્ન કર્યો, પરિણામ પિતાને જ ભયંકર આવ્યું. એમ જણાવવામાં આવે છે સં ૧૬૫૧ (સને ૧૯૫) માં રાયસિંહને કેઈએ જણાવ્યું કે કર્મસિંહે તેને ઉઠાડી મૂકી દલપતસિંહ કે રમસિંહને ગાદી પર બેસાડવાનું કાવતરું રચ્યું છે. વિશેષમાં એમ કહેવામાં આવે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
