________________
૧૦
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર તેમ તેમ તેની એ શક્તિઓ પ્રગટ થતી જાય છે.
દિવસે દિવસે એમની આત્મશક્તિ વિસ્તરતી જ જતી હતી. સોળ વર્ષની વયે ત્રણ દિવસના ટૂંકા સમયમાં જ એમણે મોક્ષમાળા' નામે તત્ત્વજ્ઞાનથી ભરપૂર એવા અદ્ભુત સાહિત્યગ્રંથની રચના કરી. ૬૭મા પાઠ ઉપર શાહી ઢોળાઈ જતાં તે પાઠ ફરી લખવો પડ્યો હતો. અને તે ઠેકાણે “બહુ પુણ્ય કેરા પુંજથી'નું અમૂલ્ય તાત્ત્વિક વિચારનું કાવ્ય મૂક્યું હતું. વિદ્વાનો ને પંડિતો પણ “મોક્ષમાળા' વાંચી આભા બની ગયા. કેળવણી અલ્પ છતાં શાસ્ત્રોમાં પારંગત નીવડ્યા. તેઓશ્રી જ્ઞાનના ઉપાસક અને નિર્મળ ચારિત્ર્યવાન વ્યક્તિ હતા. તેમના જીવનમાં બહુવિધ પ્રતિભાનું દર્શન થાય છે.
મોક્ષમાળા' પહેલાં એટલે કે સોળ વર્ષ પહેલાં પ્રથમ પ્રસિદ્ધ થયેલી “પુષ્પમાળા' છે.
‘સ્ત્રીનીતિ બોધક' પણ આ કાળમાં જ લખાયું છે. આ પુસ્તકમાં અનીતિ દૂર થાય અને નીતિ-સદાચાર પ્રત્યે પ્રેમ થાય તે પ્રકારે સત્ય, શીલ, ઉદ્યમ આદિ વિષયોનો વિસ્તાર મર્યાદિત પ્રમાણમાં કર્યો છે અને આ “પુષ્પમાળા'માં સૂત્રાત્મક વાક્યોની શૈલીથી ઘણો અર્થ ટૂંકા વાક્યમાં સમાય તે પ્રકારે ૧૦૮ બોલ લખ્યા છે. તે વાક્યો વાંચનારની બાહ્ય વૃત્તિ રોકી પોતાને આજે કે હવે પછી શું કરવું ઘટે તે વિચારમાં પ્રેરે તેવાં છે, અને નીતિ, વ્યવહારની સાથે ધર્મ પ્રત્યે વૃત્તિ વાળે તેવાં છે, છેલ્લા ૧૦૮મા બોલમાં શ્રીમદે પોતે જ જણાવ્યું છે: ‘‘લાંબી, ટૂંકી કે ક્રમાનુક્રમ ગમે તે સ્વરૂપે આ મારી કહેલી પવિત્રતાનાં પુષ્પોથી છવાયેલી માળા પ્રભાતના વખતમાં, સાયંકાળે અન્ય અનુકૂળ નિવૃત્તિઓ
