________________
૧૧
ઉપક્રમ: દસ કલ્પ નહિ. પ૯ જિનદાસ ગણી મહત્તરે સ્પષ્ટ કહે છે કે “પ્રથમ અને અંતિમ તીર્થકરના સમયે નિયમિત રૂપથી ઉભયકાળ પ્રતિક્રમણ કરવાનું વિધાન છે અને સાથોસાથ દોષ કાળમાં પણ ઈર્યાપથ અને ભિક્ષા આદિના રૂપમાં તત્કાળ પ્રતિક્રમણનું વિધાન છે. બાવીસ તીર્થકરોના શાસન-કાળમાં દોષ લાગતાં જ શુદ્ધિ કરી લેવામાં આવતી હતી અને તેથી ઉભયકાળ નિયમિત રીતે પ્રતિક્રમણનું વિધાન ન હતું. ૧૦ —–ક માસ ક૫
શ્રમણને આચાર છે કે તે એક સ્થાન ઉપર સ્થિર થઈને ન રહેતાં ચાતુર્માસ સિવાયના કાળમાં શીત (હેમંત) અને ગ્રીષ્મઋતુમાં વિહાર કરતા રહે. ૧ ભાખંડ પક્ષીની માફક અપ્રમત્ત થઈને ગ્રામાનુગ્રામ વિહાર કરે પર
વિહારની દૃષ્ટિથી કાળને બે ભાગમાં વહેંચી નાખવામાં આવેલ – વર્ષાકાળ અને ઋતુબદ્ધ કાળ. વર્ષાકાળમાં શ્રમણ ચાર માસ સુધી એક સ્થાન ઉપર સ્થિર રહી શકે છે અને ઋતુબદ્ધ કાળમાં એક માસ સુધી. વર્ષાકાળનો સમય એકસ્થાન ઉપર સ્થિર રહેવાને ઉત્કૃષ્ટ સમય છે તેથી તેને સંવત્સર કહેલ છે. ૬૩ બ્રહલ્કલ્પભાષ્યમાં વર્ષાવાસનું પરમ પ્રમાણુ ચાર માસ બતાવેલ છે. ૬૪ અને શેષ-કાળનું પરમ પ્રમાણ એક માસ, ૧૫ જે સ્થાન ઉપર શ્રમણ ત્કૃિષ્ટ કાળ રહી ચુકેલ હોય અર્થાત્ જે સ્થાનમાં વર્ષાઋતુમાં વર્ષાવાસ કરેલ હોય તે સ્થાનમાં અન્યત્ર બે ચાતુર્માસ કર્યા પહેલાં બીજું ચાતુર્માસ ન કરે અને જે સ્થાન ઉપર માસકલ્પ કરેલ હોય તે સ્થાન ઉપર બે માસ અન્યત્ર વિતાવ્યા વિના ન રહે. ૬ જો કે ગાથામાં ત્રીજીવારને સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ નથી પરંતુ સ્થવિર અગત્યસિંહના અભિમતાનુસાર ચકાર દ્વારા તે પ્રતિપાદિત છે. ૭
ભગવાન ઋષભદેવ અને મહાવીરના શ્રમણોને માટે જ માસ કલ્પનું વિધાન છે, શેષ બાવીસ તીર્થકરોના શ્રમણોને માટે નહિ. ૧૮ તેઓ ઇચ્છે તે દીર્ધકાળ સુધી પણ એક સ્થાન ઉપર રહી શકે છે અને ઈચ્છે તે શીધ્ર એક સ્થાનથી બીજા સ્થાને પ્રસ્થાન કરી શકે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
