________________
દ
આયામ – ચાખા વગેરેનું ધાવણ (ધાણ) આયુષ્ય કર્મ – જુઓ ‘કર્મ’
આરા
કે જે ઉત્પન્ન થયા પછી કદી નાશ થતા નથી, કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થતાં સુધી રહેવાવાળું જ્ઞાન
ઈર્યા સમિતિ – જુઓ ‘સમિતિ’
ઉપપાત – નરક અને દેવયોનિમાં જન્મ ગ્રહણ કરવા તેને ઉપપાત કહે છે.
ફર્મ
આરા-ચક્ર. જે રીતે રથ, ગાડી વગેરેના ચક્ર લાગેલ હાય છે તેવાં જ કાળ રૂપી રથનાં પણ ચક્ર (આરા) હાય છે. એવા બાર આરાનું એક કાળચક્ર થાય છે કે જે વીસ કોડાકોડી સાગરોપમનું હોય છે. કાળચક્રના છ આરા અવસર્પિણી કાળચક્રના, છ આરા ઉત્સર્પિણી કાળ કહેવાય છે.
ઉષ્ણ વિકટ – અગ્નિ ઉપર ઊકળતું પાણી ઉત્સ્વદિમ – લેટ વગેરેનું ધેણ
જુમતિ – મન:પર્યવજ્ઞાનનો એક ભેદ. આ જ્ઞાનથી મનના ભાવ જાણી શકાય છે. આ જ્ઞાન થયા પછી પાછું ચાલ્યું પણ જાય છે તથા વિશુદ્ધ હોતું નથી.
અધિક
એષણસમિતિ – જુએ ‘સિમિત’
-
આત્માના મૂળ ગુણાને આચ્છાદિત કરવાવાળી સૂક્ષ્મપૌલિક શકિત તેના આઠ ભેદ થવાથી ‘અષ્ટકર્મ ચાર ઘાતી કર્મ અને ચાર અઘાતી કર્મનાં નામથી પણ પ્રસિદ્ધ છે.
Jain Education International
કલ્પ =
કલ્પસૂત્ર
આઠ ભેદ – (૧) જ્ઞાનાવરણ - જ્ઞાનશકિતને આવરણ અર્થાત ઢાંકવાવાળું કર્મ, (૨) દર્શનાવરણ – દર્શન (સામાન્યત: બાધ)શકિતને ઢાંકવાવાળું (૩) મેાહનીય - આત્મસ્વરૂપના અવળેાધને રોકીને મેહમાં ફસાવવાવાળું, (૪) અંતરાય—દાન, લાભ, ભાગ વગેરેમાં વિઘ્ન ઉપસ્થિત કરવાવાળું. (૫) વેદનીય સુખદુ:ખનું નિમિત્ત બનવાવાળું, (૬) આયુષ્ય - જીવન ધારણનું નિમિત્ત (૭) નામકર્મજાતિ, યશ, અપયશ,
ગતિ, વગેરેનું નિમિત્ત, (૮) ગોત્ર - ઊંચતા, નીચતા વગેરેનું નિમિત્ત.
તેમાં પ્રથમ ચાર કર્મ આત્માના મૂળ સ્વરૂપનો ઘાત કરવાવાળાં હાવાથી ઘાતી કર્મ કહેવાય છે બાકીનાં ચાર અઘાતી કર્મ છે.
For Private & Personal Use Only
-
નીતિ, આચાર, મર્યાદા વિધિ અને સમાચારી. કલ્પના દશ ભેદ છે (૧) આચેલકય(૨) ઔદેશિક, (૩) શય્યાતર પિંડ (૪) રાજપિંડ (૫) કૃતિકર્મ (૬) વ્રત, (૭) જ્યેષ્ઠ, (૮) પ્રતિક્રમણ, (૮) માસકલ્પ, (૧૦) પર્યુષણ કલ્પ (વિવરણને માટે જુએ પાનાં ૩ થી ૧૬ સુધી.)
કાયોત્સર્ગ – શરીર વગેરેના વિકલ્પથી મુકત થઈને ધ્યાન કરવું, એક જાતની ધ્યાન મુદ્રા.
કાયગુપ્તિ –જુઓ ‘ગુપ્તિ’
કલકર –
કુળની વ્યવસ્થા કરવાવાળા, યુગની આદિમાં જ્યારે
માનવ-પ્રજા
www.jainelibrary.org
