________________
૩૪૮
કલ્પસૂત્ર આવવાનું કહ્યું છે. જ્યાં નદી હમેશાં પાણીથી ભરેલી રહે છે, નિત્ય વહેતી રહે છે, ત્યાં બધી બાજુએ અથવા પાંચ ગાઉ સુધી ભિક્ષાચર્યાને માટે જવાનું કે પાછા ફરવાનું ક૯૫તું નથી. ઐરાવતી નદી કુણાલા નગરીમાં છે, ત્યાં એક પગ પાણીમાં રાખીને ચાલી જઈ શકાય છે અને એક પગ સ્થળમાં પાણી બહાર રાખીને ચાલી જઈ શકાય છે. અર્થાત એવા સ્થળ ઉપર ચારેય બાજુ અને પાંચ ગાઉ સુધી ભિક્ષા માટે જવાનું અને પાછા ફરવાનું કપે છે.
વિવેચનઃ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં આહારને માટે પાંચ કોશનું વિધાન છે જ્યારે કે વૃહત્કલ્પ સૂત્રના મૂળમાં બે કોશને ઉલ્લેખ કરતાં સ્પષ્ટ લખેલ છે. શ્રમણ અને શ્રમણીને અન્ન, પાણી, ખાદિમ, સ્વાદિમ, ઉત્કૃષ્ટ બે કેશની મર્યાદા ઉપરાંત લઈ જવાનું ક૫તું નથી. કદાચિત ઉપયોગ– શૂન્યતાથી લઈ આવેલ હોય તો તેને ન સ્વયં ખાય, ન બીજાઓને આપે પરંતુ બધું સ્પંડિલ ભૂમિમાં પરિસ્થાપન કરે. જે સ્વયં ખાય અથવા બીજાઓને આપે તે લધુ ચાતુર્માસિક પ્રાયશ્ચિત્ત આવે છે. ૬
ઉત્તરાધ્યાયન સૂત્રના છવ્વીસમા અધ્યયનમાં પણ બે કેશને જ ઉલ્લેખ છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રની પ્રસ્તુતગાથામાં જે વિહાર શબ્દ આવેલ છે તેને અર્થ શભ્યર્થ પ્રદેશ કરેલ છે. વ્યવહારભાષ્યની વૃત્તિમાં વિહાર-ભૂમિનો અર્થ ભિક્ષાભૂમિ મળે છે. વિરાર રિા નું તાત્પર્ય છે ભિક્ષાને નિમિત્ત પર્યટન કરવું ૯
સહજરીતે પ્રશ્ન ઉબુદ્ધ થઈ શકે છે કે અન્ય આગમની સાથે સૂત્રનું પ્રસ્તુત વિધાન કઇ રીતે સંગત બેસી શકે છે?
ઉત્તરમાં નિવેદન છે કે કલ્પસૂત્રના ટીકાકારોએ રસ્પષ્ટ લખેલ છે કે આ વિધાન અવગ્રહની માફક જ ગમનાગમન રૂપ પાંચ કોશ છે, ગ
ख-सक्रोशद्वयं गमनागमेन पचक्रोशावग्रह :- कल्पसूत्र किरणावली पृ. १८१ गजेन्द्रपदादिगिरेमखलाग्रामस्थितानां षट्स् दिक्ष उपाश्रयात्साईक्रोशद्वयगमनागमने पंचक्रोशावग्रह : यत्तु विदिक्षु इत्युक्तं ।
| N. P. , સુવીધા ટT. ૬ ૨૭૨. ह का टिप्पण
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
