________________
લબિ તણા ભંડાર જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર છે, મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવશાન, કેવળજ્ઞાન.
અજ્ઞાનના ત્રણ પ્રકાર, મતિ અજ્ઞાન, ચુત અજ્ઞાન, અવધિ અજ્ઞાન. આમ જ્ઞાન આઠ પ્રકારે હોવાથી, જ્ઞાન ઉપયોગ આઠ પ્રકારે છે. જેનું જ્ઞાન સમ્યફ પ્રકારે પરિણમ્યું છે તેના પ્રથમ ત્રણ જ્ઞાન સમન્ જ્ઞાન છે. મન:પર્યવજ્ઞાન જ્ઞાનીમુનિને હોય છે. કેવળજ્ઞાન પૂર્ણ શુદ્ધ જ્ઞાન છે.
જે મિથ્યાજ્ઞાન સહિત છે તેના પતિ શ્રત અવધિ અશાન ગણાય છે. દર્શન ઉપયોગ - ચાર પ્રકારે છે.
ચક્ષુદર્શન, અચલું દર્શન, અવધિદર્શન અને કેવળદર્શન. જ્ઞાનના આઠ અને દર્શનના ચાર મળીને મુખ્યત્વે ઉપયોગના બાર પ્રકાર છે.
૫ જ્ઞાનાત્મા :
આત્મા અનંત ગુણોવાળો છે પણ તેનો મુખ્યગુણ જ્ઞાન હોવાથી આત્મા જ્ઞાનાત્મા કહેવાય છે.
૬ દર્શનાત્મા :
દર્શનગુણ સામાન્ય બોધને ગ્રહણ કરે છે છતાં તે ગુણ આત્માનો હોવાથી જીવ દર્શનાત્મા કહેવાય છે.
૭ ચારિત્રાત્મા :
ચારિત્રની અપેક્ષા તેના ત્રણભેદ છે. અવિરતિ, દેશવિરતિ અને સર્વ વિરતિ. જેને અવિરતિનો ત્યાગ કર્યો છે અને દેશવિરતિ કે સર્વ વિરતિધર્મનો સ્વીકાર કર્યો છે તે ચારિત્રાત્મા છે.
૮ વર્યાત્મા :
આત્મા જ્યારે પોતાની વીર્ય-શક્તિનો સંચાર કરે છે. સંસારભાવથી ઉત્થાન કરે છે. ત્યારે તે વીર્યાત્મા કહેવાય છે.
૧૪૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
