________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર આત્માના આઠ પ્રકારોમાં પરસ્પર સંબંધ : જે દ્રવ્યાત્મા હોય તે કલાયાત્મા હોય કે ન હોય જે કલાયાત્મા છે તે નિયમથી દ્રાવ્યાત્મા છે.
જેણે કયાય ક્ષીણ કે ઉપશાંત કર્યા છે તે કષાયાત્મા નથી કારણકે કષાય તે આત્માની સ્વાભાવિકતા નથી, પણ મોહજનિત વૈભાવિક દશા છે. કષાયને ક્ષીણ કરીને ગુણસ્થાનક પર આરોહણ કરતો જીવ કષાયી હોતો
નથી.
યોગાત્મા નિયમથી દ્રવ્યાત્મા છે. દ્રવ્યાત્મા યોગઆત્મા હોય કે ન હોય, કારણ કે સિધ્ધાત્મા યોગરહિત છે.
ઉપયોગાત્મા, દ્રવ્યાત્મા અને સિધ્ધાત્મા બંને ઉપયોગાત્મા છે. સંસારી અને સિધ્ધ સર્વ જીવ ઉપયોગ લક્ષણવાળા હોય છે. સમ્યગદૃષ્ટિ આત્મા જ્ઞાન આત્મા છે. જ્ઞાનાત્મા છે ત્યાં દ્રવ્ય આત્મા છે જ. સિધ્ધના જીવો જ્ઞાન આત્મા છે.
સમગદૃષ્ટિ દર્શનાત્મા છે. અને સિધ્ધાત્મામાં દર્શન ઉપયોગ હોવાથી સિધ્ધાત્મા દર્શનાત્મા છે.
સિધ્ધાત્મા ચારિત્રધર્મથી મુક્ત છે તેથી ચારિત્રાત્મા નથી.
અવિરતિ સમ્યગદૃષ્ટિ જીવો પણ ચારિત્રાત્મા નથી. કારણ કે સર્વ વિરતિ કે દેશવિરતિ નથી
સિધ્ધાત્મા દેહધર્મવાળા ન હોવાથી વીર્યવાળા નથી, અર્થાત તેમનું અનંતવીર્ય પ્રગટ હોવાથી કોઇ ઉત્થાન આદિ નથી તે સિવાયના સર્વ જીવો વીર્યાત્મા છે.
આત્મસ્વરૂપ વિષે ગૌતમ : હે પ્રભુ ! આત્મા શું જ્ઞાનસ્વરૂપ છે? જ્ઞાન અને આત્મા
૧૪૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
