________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર ઉદક પાર્શ્વનાથની પરંપરાના નિગ્રંથ શ્રમણ હતા. વીતરાગના જૈનદર્શનના મહાવ્રતની પ્રણાલિના સિદ્ધાંતો સમાન પરંપરાને અનુસરતા હોય છે પરંતુ દેશકાળને અનુસરીને કંઈક સુધારો થતો રહે છે. પાર્શ્વનાથની પરંપરાના શિષ્યો સરળ અને ઋજુ હતા. તેથી તેમના સમયમાં ચાર મહાવ્રતોનો આચાર હતો.
૧ અહિંસા, ૨ સત્ય, ૩ અચૌર્ય, ૪ અપરિગ્રહ. મહાવીર ભગવાને કાળની વિપરીતતા અને લોકમાનસની વકતા જાણી પોતાના શુદ્ધજ્ઞાન વડે ચોથું મહાવ્રત બ્રહ્મચર્ય આપ્યું. અને પાંચમું અપરિગ્રહવ્રત આપ્યું. આમ ચાર મહાવ્રતને બદલે પાંચ મહાવ્રતનો આચાર થયો.
તે કાળે સ્ત્રીપણ, ગૃહ, ધન-ધાન્યની જેમ એક વસ્તુ ગણાતી હતી, એ અપેક્ષાએ સ્ત્રીનું વ્યક્તિ તરીકે અલગ અસ્તિત્વ ન હોય તેવું ફલિત થતું હતું. એક પ્રકારે તે કાળ સ્ત્રીજગત માટે અત્યંત અંધકારમય હશે ? ગમે તે હો ભગવાન મહાવીરે બ્રહ્મચર્યવ્રતના અલગ પ્રકારથી સ્ત્રીને પણ જડ સાધનોથી આત્મસ્વરૂપે અલગ માન્યતા આપી, સ્ત્રીજગતનો ઉદ્ધાર ર્યો, તેમ કહીએ તો ચાલે. અને તે ચંદનાસતીના મોક્ષ ગમનથી પ્રમાણિત થાય છે.
જોકે ભગવાન મહાવીરના શાસનમાં સ્ત્રીનું સ્થાન તો સિદ્ધ, બુદ્ધ અને મુક્ત આત્મા સુધીનું હતું, અને તેમના શાસનમાં પ્રગટ થતું રહ્યું. ચંદનબાળા, મૃગાવતી જેવી સતી સ્ત્રીઓએ મોક્ષને સાધ્ય ર્યો હતો. અગાઉ તીર્થંકરના સમયમાં પણ એમ થયું હતું.
જો કે જૈન પરંપરામાં આ પ્રણાલિ તો અનાદિકાળથી પ્રવાહિત રહી છે. પરંતુ સામાજિક રીતે સ્ત્રીજગતમાં અંધકાર વ્યાપી ગયો હતો તેને ભગવાન મહાવીરે આ પ્રયોગથી દૂર કર્યો તે તેમની કરુણા દૃષ્ટિનું પ્રદાન છે. ઉદક તર્કશીલ અને તિક્ષ્ણ બુદ્ધિવાળા હતા. ભગવાન મહાવીરની
૯૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
