Page Text
________________
ભિન્ન ભિન્ન સ્વભાવ તે પ્રકૃતિબંધ છે. કર્મપુદ્ગલોનું જીવ સાથે અમુક કાળ જોડાયેલું રહેવું તે સ્થિતિ બંધ છે. ગ્રહણ થયેલા કર્મપુગલોની તરતમાતાને અને તેની સાથે જોડાતા ભાવને ફળ દેવા ન્યૂનાધિક શક્તિ ઉત્પન્ન થાય તે રસબંધ છે. તેને અનુભાગ બંધ પણ કહે છે. આત્માની સાથે ન્યૂનાધિક પરમાણુવાળા કર્મસ્કંધનો સંબંધ થાય તે પ્રદેશબંધ. ટુંકમાં કર્મયુગલના સ્વભાવને પ્રકૃતિ કહે છે. કાળની મર્યાદાને સ્થિતિ કહે છે. અનુભાગને રસ કહે છે. અને દલિકોની સંખ્યાને પ્રદેશ કહે છે. આત્માની સાથે ગ્રહણ થયેલાં કર્મ પુદ્ગલોમાં આત્માના ગુણને ઘાત કરવાની શક્તિ હોય છે. કોઈ કર્મ પુદ્ગલો ગુણોને ઢાંકી દે છે કોઈ સામર્થ્યને ઢાંકી દે છે. તેની વિશેષ વિગત આગળ વિચારશું.
દરેક પદાર્થને કાળ મર્યાદા હોય છે. તેની સ્થિતિ પૂરી થતાં પ્રકૃતિને છોડી દે છે. શુભ કે અશુભ કર્મ વધુમાં વધુ સિત્તેર ક્રોડાકોડી સાગરોપમ કે ઓછામાં ઓછું અંતર્મુહૂર્ત સુધી રહે છે. એવી રીતે ભિન્ન ભિન્ન કર્મો ભિન્ન ભિન્ન સ્થિતિમાં પોતાનો સ્વભાવ છોડ્યા વગર આત્માની દેહાવસ્થા સાથે ઉત્પન્ન થાય છે. કાળ પરિપકવ થતાં કર્મ આત્માથી ભિન્ન થઈ જાય છે. કર્મદલોની ન્યૂનાધિકતા પ્રમાણે વિવિધ પ્રકારની તીવ્ર, તીવ્રતર, તીવ્રતમ કે મંદ, મંદતર, મંદતમ વૃત્તિ પ્રમાણે શુભ-અશુભ કર્મો ઉત્પન્ન થાય છે. તે રસ બંધ છે.
શુભકર્મના ઉદયકાળે જીવ સુખ અનુભવે છે, અને અશુભ કર્મના ફળથી જીવ દુઃખી થાય છે. કોઈ કર્મ પુદ્ગલોમાં પરમાણુનું પ્રમાણ વધુ કે ઓછું હોય છે. તે પ્રદેશબંધ છે. સંખ્યાત અસંખ્યાત અથવા અનંત પરમાણુથી બનેલા સ્કંધને જીવ ગ્રહણ કરતો નથી. અનંતા અનંત પરમાણુથી બનેલા સ્કંધને જ ગ્રહણ કરે છે.
કર્મના મુખ્ય ભેદને મૂળ પ્રકૃતિ કહેવામાં આવે છે, નાના પ્રકારના ભેદને ઉત્તર પ્રકૃતિ કહેવામાં આવે છે. જીવ અનેક પ્રકારના કષાયોથી કર્મના બંધને તૈયાર કરે છે. તેના રસ અને સમય પ્રમાણે કર્મ ટકે છે. જો કર્મબંધ અનંતાનુબંધી ચતુઃસ્થાનીય (ક્રોધ માન માયા લોભ) ન હોય તો ઉદયકાળ મંદ હોય છે. નરકાયુષ્યગામી જીવ જ્ઞાનીના આશ્રયે બોધ પામી ઉદયમાં આવતા કર્મને હળવું બનાવી શકે છે. ઉદય સમયે પરિણામો મંદ ૪૦.
સ્વરૂપ અવલોકન :
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004901 |
| Book Title | Swarup Avalokan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sunandaben Vohra |
| Publisher | Sunandaben Vohra |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 274 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |