________________
आमुख
१४३
" योषिदित्यभिललाष न हालाम् " अहींनो — हालौं' शब्द देश्य होवा छतां कविना संस्कृत काव्यमां पण बाधक नथी. कारण के ए शब्दने कविओए घणो वापर्यो छे. .. यास्के 'सुख' अर्थ माटे बतावेला " शिम्बाता, शतरा, शातपन्ता" (निरुक्त पृ० २१४, अ० ३, सू० ११) वगेरे बीजा पण अनेक शब्दो देश्यनी कोटिना भासे छे.
आ रीते वैदिक संस्कृत अने लौकिक संस्कृत ए बन्नेमा देश्यपदोनो प्रवेश कांई आजकालनो नथी-घणो ज प्राचीन छे. एथी एम अवश्य
१२४ अलंकारसूत्रनो कर्ता वामन, उपर्युक्त 'हाला' शब्दने देश्य कहे छे. हेमचंद्रकृत देशीशब्दसंग्रहमा ए शब्द विद्यमान नथी परंतु 'दारुडिया' अर्थमां “ हालुओ खीबे"-(वर्ण ८, गा० ६६ ) कहीने हेमचंद्रे — हालुअ' शब्दने देशी तरीके नोंधेलो छे. 'हालुअ' शब्दमां मूळ 'हाला-(मद्य)' शब्द ज छे एथी वामनना कहेवा प्रमाणे 'हाला' शब्द देश्य छे ए खरुं छे. संस्कृतना महाकविओ पोताना काव्यमां ज्यारथी 'हाला' एवा देश्यपदने पण वापरवा लाग्या त्यारथी ए शब्द देश्य छतां संस्कृत जेवो गणावा लाग्यो अने अमरकोशमां तेम ज अभिधानचिंतामणि जेवा संस्कृतनामकोशमां ऊमेराइ गयो : __“सुरा हलिप्रिया हाला"-(अमर० शूद्वर्ग कां० २, श्लो० ३९) "शुण्डा हाला हारहूरं प्रसन्ना वारुणी सुरा"-(अभिधा० कां० ३, श्लो० ५६५)
जे हकीकत श्रीवामने कही छे ते ज हकीकतने श्रीभोज सरस्वतीकंठाभरणमां नीचे प्रमाणे जणावे छ:
“यद् अव्युत्पत्तिमद् देश्यम् इति पूर्व निरूपितम् । महाकविनिबद्धं यत् तद् अप्यत्र गुणी भवेत् ” ।
-सर०-प्रथम परिच्छेद श्लो. १०४ । श्रीभोज 'तल्ल' 'गल' 'लडह' अने 'लहरी' शब्दो देश्य छतां पूर्वकविओए प्रयोज्या छे ए वात उदाहरण आपीने जणावे छे.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
___www.jainelibrary.org
