________________
आमुख
मागधी प्राकृतमां ‘ स्’ नुं ' श्' उच्चारण प्रवर्ते हे. एटले मागधी प्राकृतना सहवासने लीचे 'स्याल 'नो 'श्याल' थयो अने पछी तो ए बन्ने शब्दो लौकिक संस्कृतमां यथेच्छ विहरवा लाग्या अने कोशकारोए पण ए बन्नेने संस्कृतना शब्दो समझीने कोशमां स्थान आप्युं. केटलाक कोशोमा 'श्याल 'नो ज निर्देश छे. त्यारे केटलाकमां बन्नेनो निर्देश छे. 'श्यालाः स्युर्भ्रातरः पन्याः” (अमर० कां० २, श्लो० ३२, मनुष्यवर्ग ) " पितृव्य-श्याल- मातुला : (हैम० कां० ३, श्लो० २१६ ) " स्यालस्तालव्यदन्त्यादिः पन्या भ्रातरि कथ्यते " - श्लो० १४६ )
46
""
- ( शब्दर० कां० ३,
'सूर्प' बन्ने शब्दो निरुक्तमां५४ ' शूर्प 'नो
[२] ' सूपडुं' अर्थना सूचक 'शूर्प' अने संस्कृत साहित्यमां मळे छे. शूर्प अने सूर्प निर्देश छे, एथी ते शब्द प्राचीन होय एम भासे छे. अने 'शूर्प' ऊपरथी साधारण प्राकृतनी असरने लीधे 'सूर्प' शब्द आव्यो जणाय छे. साधारण प्राकृतमां 'श' अने 'ष' ए बन्नेने बदले एकलो 'स' ध्वनि ज निरपवाद रीते प्रवर्ते छे. कोशकारो ए बन्ने शब्दोने नोंघे छे. “ सूर्पं तालव्यदन्त्ययुक् ” – ( शब्दर० कां ० ४, श्लो० ५८ ) कोशकारे उद्देश्यरूपे 'सूर्प 'नो निर्देश कर्यो छे छतां विधेयमां प्रथम 'शूर्प ' ने नोंघेलो छे ए संवादक ध्यानमा राखवा जेवुं छे.
,
प्रक्षिपति अग्नौ तस्माद् अयं 'स्याल' उच्यते - ( निरुक्त अ० ६ पा० २ खं० १० नैगम कांड पृ० २९१ निर्णय ० )
तात्पर्य ए छे के 'स्य + अल ' = स्याल. स्य – सूपडुं. अल — फेंक. जे, बहेनना विवाहसमये सूपडावडे जवतलने अग्निमां नाखे – होमे ते स्याल -- साळो. वर्तमान विवाहपद्धतिमा कन्यानो भाई जवतलने अग्निमां होमे छे ए सुप्रतीत छे.
५४ " शूर्पम् — अशनपवनम्' " – ( निरुक्त पृ० २९१ उक्त आवृत्ति ) अशनअन्न, पवन – साफ करवानुं साधन. जेवडे अन्न साफ थाय ते शूर्प.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
