________________
૪૧૩ીિ શ્રી બૃહદ્ જૈન થોક સંગ્રહ ૩૮. આઠ આત્માનો વિચાર
ભગવતી શતક ૧૨, ઉ. ૧૦ શિષ્ય પૂછે છે કે હે ભગવાન ! સંગ્રહનયને મતે આત્મા એક જ સ્વરૂપી કહેવામાં આવ્યો છે, તેમ છતાં બીજે મતે તો આત્માના ભિન્ન ભિન્ન પ્રકાર કહેવાય છે, તો શું આત્માના જુદા જુદા ભેદ છે? જો હોય તો તે કેટલા છે?
ગુરુ જવાબમાં કહે છે, હે શિષ્ય ! ભગવતીજીનો અભિપ્રાય જોતાં આત્મા તે તો આત્મા જ છે. તે આત્મા સ્વશક્તિએ કરીને એક જ રીતે એક જ સ્વરૂપી છે. સમાન પ્રદેશ અને સમાન ગુણી છે. તેથી નિશ્ચયે એક જ ભેદ કહેવાય છે. પણ વ્યવહારનયની અપેક્ષા કેટલાક કારણોને લઈને આઠ આત્મા કહેવાય છે. ૧. દ્રવ્ય આત્મા, ૨. કષાય આત્મા, ૩. જોગ આત્મા, ૪. ઉપયોગ આત્મા, ૫. જ્ઞાન આત્મા, ૬. દર્શન આત્મા, ૭. ચારિત્ર આત્મા, ૮. વીર્યાત્મા. એ આઠ ગુણે કરી આઠ નામ કહેવાય છે. તે રીતે એક બીજા સાથે મળી જવાથી તેના અનેક વિકલ્પ ભેદ થાય છે, તે યંત્રથી જણાશે.
સામે આપેલ કોઠામાં ભજનાનો અર્થ હોય અથવા ન હોય, નિયમાનો અર્થ નિશ્ચયથી હોય તે.
અલ્પબદુત્વઃ સર્વથી થોડા ચારિત્ર આત્મા, તેથી જ્ઞાન આત્મા અનંતગુણા, તેથી કષાય આત્મા અનંતગુણા, તેથી જોગ આત્મા વિશેષાહિયા, તેથી વીર્ય આત્મા વિશેષાહિયા, તેથી દ્રવ્ય આત્મા અને ઉપયોગ આત્મા તથા દર્શન આત્મા માંહોમાંહે તુલ્ય ને તેથી વિશેષાહિયા.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
