________________
[૧૬] ) શ્રી બૃહદ્ જેન થોક સંગ્રહ અગંધ, અરસે, અફાસે, અમૂર્તિ (અરૂપી), ૧૦ ગુણ થકી સ્થિરસહાય. આકાશાસ્તિકાયના પાંચ : ૧૧ આકાશાસ્તિકાય દ્રવ્યથકી એક, ૧૨ ક્ષેત્રથકી લોકાલોક પ્રમાણે, ૧૩ કાળથકી અનાદિઅનંત, ૧૪ ભાવથકી અવર્ણ, અગધે, અરસે, અફાસે, અમૂર્તિ (અરૂપી), ૧૫ ગુણ થકી અવગાહનાદાન. કાળના પાંચ : ૧૬ કાળ દ્રવ્યથકી અનંત, ૧૭ ક્ષેત્રથકી ક્ષુલ્લકભવમાં એક શ્વાસોશ્વાસરૂપ પાણની ઉત્પત્તિ હોય છે. એવા સાત પ્રાણોત્પત્તિ કાળને એક સ્તોક કહે છે. એવા સાત સ્તોક સમયે એક લવ થાય છે. સત્યોતેર (૭૭) લવે બે ઘડીરૂપ એક મુહૂર્ત થાય છે.
ત્રીશ મુહૂર્ત એક અહોરાત્ર રૂપ દિવસ થાય છે, પંદર અહોરાત્રિએ પખવાડિયું થાય છે, બે પખવાડિયે એક મહિનો થાય છે, બાર મહિને એક વર્ષ થાય છે, તેમજ અસંખ્યાતા વર્ષે એક પલ્યોપમ થાય છે. તેવા દશ ક્રોડાક્રોડી પલ્યોપમે ૧ સાગરોપમ થાય છે. તેવા દશ ક્રોડાક્રોડી સાગરોપમે ૧ ઉત્સર્પિણી અને બીજા દશ ક્રોડાકોડી સાગરોપમ ૧ અવસર્પિણી થાય. એવા અનંત કાળચક્રે એક પુદ્ગલ પરાવર્તન થાય. એ સર્વ મનુષ્યલોકમાં વ્યવહારથી કાળ જાણવો.
પૂર્વોક્ત કાળના જે ભેદ કહ્યાં તેથી વળી બીજા પણ કાળના ભેદ ઘણા છે. જેમકે બે માસે એક ઋતુ થાય છે. ત્રણ ઋતુએ એક અયન, બે અયને એક વર્ષ, પાંચ વર્ષે એક યુગ, ચોરાશી લાખ વર્ષે એક પૂર્વાગ, તે એક પૂર્વાગને ચોરાશી લાખે ગુણતા એક પૂર્વ થાય છે. ૧ પૂર્વ = ૭૦,૫૬૦ અબજ વર્ષ.
વ્યવહાર કાળ તો અઢીદ્વીપમાં ચંદ્ર સૂર્ય ચાલે છે તેથી સમય, ઘડી, પ્રહર વાવ+સાગરોપમ સુધી ગણાય છે. અઢીદ્વીપની બહાર ચંદ્ર, સૂર્ય સ્થિર છે. તેથી ત્યાં રાત્રી, દિવસ વિ. કાંઈ નથી. નરક અને દેવલોકમાં પણ રાત દિવસ નથી. માટે અઢીદ્વીપની બહાર સર્વ સ્થળે કાળનું પરિમાણ નથી. છતાં અઢીદીપનાં કાળની ગણતરી પ્રમાણે જીવ વિ. ની દરેક જગ્યાએ સ્થિતિ બતાવી છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
