________________
શ્રી નવ તત્ત્વ અગંધ, અરસે, અફાસે, અમૂર્તિ (અરૂપી), ૫ ગુણથકી ચલણ સહાય. અધર્માસ્તિકાયના પાંચ : ૬ અધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યથકી એક, ૭ ક્ષેત્રથકી આખા લોક પ્રમાણે, ૮ કાળથકી અનાદિઅનંત, ૯ ભાવથકી અવર્ણ, હોય અને જે ચૌદ રાજલોકમાં વ્યાપક, સંખ્યાત પ્રદેશી, અસંખ્યાત પ્રદેશ તથા અનંત પ્રદેશનો પૂરણ, ગલન સ્વભાવવાન એવા પુદ્ગલના અખંડ દ્રવ્યરૂપ આખા પદાર્થને અથવા અનંતાદિ પરમાણુના મળેલા સમૂહને સ્કંધ કહે છે. સ્કંધનો કેટલોક ભાગ જેનો સ્કંધની સાથે સંબંધ હોય તેને દેશ કહે છે. જેની સ્કંધની સાથે નિર્વિભાજ્ય કલ્પના કરવા છતાં જેનો સ્કંધની સાથે અભિન્ન સંબંધ હોય તેને પ્રદેશ કહે છે. અને તે જ પ્રદેશ જો સ્કંધથી ભિન્ન થાય એવો નિવિભાજ્ય ભાગ એટલે જેના કેવળીની દ્રષ્ટિએ એક ભાગના બે ભાગ થઈ શકે નહિ તેને પરમાણુ કહે છે. એ પુદ્ગલોનું નિશ્ચયપણે લક્ષણ છે.
કાળદ્રવ્યના ભેદ દર્શાવે છે. એક ક્રોડ સડસઠ લાખ, સત્યોતે ર હજાર, બસો સોળ (૧,૬૭,૭૭,૨૧૬) આવલિકા એક મુહૂર્તમાં થાય છે. એનો ભાવાર્થ કહે છે. આંખના એક સ્કૂરણમાં અથવા એક ચપટી વગાડવામાં યા જીર્ણ વસ્ત્ર ફાડવાના વખતે એક તંતુથી બીજા તંતુએ જાય, તથા કમળના પાંદડાંના સમૂહને યુવાન પુરુષ ભાલા વડે વીંધતાં એક પાંદડેથી બીજા પાંદડે ભાલો પહોંચે એટલા વખતમાં અસંખ્યાતા સમય થઈ જાય. એટલે વસ્ત્ર અથવા પત્ર ફાડવાના આરંભમાં સૂક્ષ્માત સૂક્ષ્મ ક્ષણરૂપ જે કાળ હોય છે, જેનો વિભાગ થઈ શકે નહિ, જેનો ભૂત અને ભવિષ્ય વિષે વિચાર થાય નહિ, એટલે વસ્ત્ર અથવા પત્ર ફાડતાં પ્રથમ વર્તમાન કાળરૂપે અતિ સૂક્ષ્મ કાળનું ઉલ્લંઘન થઈને તે ક્યારે ભૂતકાળ થયો ? કયો વર્તમાન કાળ છે ? અને કયો ભવિષ્યકાળ થવા યોગ્ય છે ? તેનું અનુમાન થઈ શકે નહિ. તેને સર્વ લઘુ કાળરૂપ સમય કહે છે. એવા અસંખ્યાતા સમયને આવલિકા કહે છે. એવી ૨૫૬ આવલિકાનો એક ક્ષુલ્લક ભવ હોય છે. એ કરતાં બીજા કોઈપણ નાના ભવની કલ્પના થઈ શકે નહિ. એવા કાંઈક અધિક સત્તર (૧૭)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
