Shokshaka Prakarana Part 1

SR No.: 004833
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2000
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 22 MB

Page 95

६२ द्वितीय-षोडशकम्
Re धर्मदेशनाया अवन्ध्यधर्मबीजवपनसामर्थ्यम् 0 इति = उक्तप्रकारेण, यो गुरु: धर्म कथयति विज्ञाय औचित्येन योगं - परिणाम, बालादिपरिणामौचित्यमि यावत्, अनघमतिः = निर्दोषबुद्धिः जनयति स गुरु: एनं = धर्म अतुलं = अनन्यराहशश्रोतृषु = शुश्रूषाप्रतृत्ते निर्वाणफलदं अलं - अत्यर्थ, अवन्ध्यबीजवपनसामादिति शेयम् ॥२/१६॥
|| इति द्वितीयं षोडशकम् ॥
- कल्याणकन्दली शुश्रूपाप्रवृत्तेषु इति । परमशुश्रूषाशून्यधर्मश्रवणस्य विशिष्टफलाऽदायकत्वात्, विपरीतफलदायकत्वाचेति वक्ष्यतेऽग्रे [११/५] हेतु-स्वरूप - फलशुद्धस्य सद्धर्मोपदेशस्य अवन्ध्यवीजवपनसामर्थ्यादिति अमोघानां मोक्षबीजानां धर्मबीजानां वा आन्तरपरिणामविशेषरूपाणां वपने समर्थत्वादिति हेतूपदर्शनं स्वतो ज्ञेयम् । बीजाऽनाधाने तु सुवृष्टेरपि धान्यानुद्गमवत् मोक्षबीजधर्मबीजाऽनाधाने हेतुसहस्रादपि मोक्षस्य निश्चयधर्मस्य वाऽयोगात् । तदुक्तं मूलकारैरेव उपदेशपदे -> अकए बीजक्खेवे जहा सुवासे वि न भवई सस्सं । तह धम्मबीयविरहे न सुस्समाए वि तस्सस्सं ॥२२४|| - इति । ततश्च गुरुणा बीजाधानार्थं सद्धर्मदेशना देयैव किन्तु तदमोघत्वाय श्रोतृभूमिकानुरोधेन तात्त्विककरुणैकव्याप्तहृदयेन विधिवत् सा विधेयेत्युपदेशः । तदुक्तमन्यत्रापि --> मग्गे य जोयइ तहा केई भावाणुवत्तणनएण । बीयाहाणं पायं च तदुचियाणं कुणइ एसो ।। - [ ] इति । एष इति गीतार्थः । सम्यक व्याख्यानाच द्वीपसमः स ज्ञेयः यथोक्तं -> जो सम्मं जिणमग्गं पयासए निभए णिरासंसे । सो भयाण जणाणं दीवसमो भवसमुदंमि ।। - [ ] इति । पष्ठिशतके श्रीनेमिचन्द्रेणापि -> जो देइ सुद्धधम्म सो परमप्या जयंमि न हु अन्नो । किं कप्पदुमसरिसो इयर तरू होइ कइया वि ॥१०१।। - इत्युक्तम् । तदुक्तं देशनाद्वात्रिंशिकायामपि -> जानाति दातुं गीतार्थो य एवं धर्मदेशनाम् । कलिकालेऽपि तस्यैव प्रभावाद्धर्म एधते ॥२/३१|| - इति । अगीतार्थस्त्वनभिज्ञत्वान्न देशनाधिकारी, तदक्तं उपदेशमालायां -> दवं खित्तं कालं भावं पुरिसपडिसेवणाओ य । नवि जाणइ अगीओ उस्सग्गववाइयं चेव ।।[४००] जह नाम कोई पुरिसो नयणविहूणो अदेसकुसलो य । कंताराडविभीमे मग्गपणट्ठस्स सत्थस्स ॥४०५॥ इच्छइ य देसियत्तं किं सो उ समत्थउ देसियत्तस्स ? दुग्गाइं अयाणतो नयणविहणो कहं देसे ?।। [४०६] एवमगीयत्थोऽवि हु जिणवयणपईवचक्खुपरिहीणो । दवाइं अयाणंतो उस्सग्गववाइयं चेव ॥४०७|| ४- इत्यादि । -> अन्नाणी वक्खाणं करेइ जो तस्स होइ पावफलं । नाणीवि जो न भासइ, सो लहए नाणविग्धं तु ॥ [ ] - इति हितोपदेशमालावचनमपि स्मर्तव्यमत्र इति शम् ॥२/१६॥
इति मुनियशोविजयविरचितायां कल्याणकन्दल्यां द्वितीयपोडशक-योगदीपिकाविवरणम् ।
ટીકાર્ય :- ઉપરોકત રીતે નિર્દોષબુદ્ધિવાલા જે ગુરુ ઔચિત્યથી પરિણામને એટલે કે બાલાદિ શ્રોતાના પરિણામના ઔચિત્યને વિશેષ રીતે જાણીને ધર્મ કહે છે તે ગુરુ અજોડ એવા ધર્મને ઉત્પન્ન કરે છે કે જે શ્રોતાઓને આત્યંતિક રીતે -અમોઘ રીતે મોક્ષસ્વરૂપ ફલને આપે છે. આનું કારણ એ છે કે આવો ધમપદેશ અવંધ્ય એવા બીજની વાવણી કરવામાં સમર્થ છે- આ પ્રમાણે જાણવું. [૨/૧૬]
* अमोध घशनाना पाय વિશેષાર્થ :- અહીં ત્રણ વાત ઉલ્લેખનીય છે. પ્રથમ એ છે કે બાલ વગેરે થોતાની રુચિને યોગ્ય રીતે જાણવાના લીધે ‘તે કેવા ઉપદેશથી મોક્ષમાર્ગે આગળ વધશે ?' તેની ગુરુને બરાબર સમજ મળે છે. શ્રેતા કઇ કક્ષાએ રહેલા છે ? એમનામાં એમની કક્ષામાં આગળ વધવા નજીકનું ખૂટતું તત્ત્વ જાણી ધર્મના કયા પગથિએ તે ચડાવવા યોગ્ય છે ? આ વિચારીને તેને અનુસારે ઉપદેશ આપવામાં આવે તો જ એ શ્રોતા યોગ્ય રીતે આધ્યાત્મિક વિકાસ પામી શકે. ખ્યાલમાં રાખવા જેવી બીજી વાત એ છે કે ધર્મના નામે કોઈને એવી સલાહ ન અપાય કે જેથી શ્રોતા ધર્મમાર્ગે આગળ વધવાને બદલે તે જે ધર્મભૂમિકામાં રહેલ હોય ત્યાંથી નીચે ઉતરે, બુદ્ધિભેદ થાય કે નીચેની કક્ષામાં સંતોષ માની આગળ વધવાનું માંડી વાળે. તથા ત્રીજી વાત એ છે કે - “મારા વ્યાખ્યાનથી આકર્ષિત થઈને આ મારો ભગત થઈ જશે, અને મને સારી ગોચરી, ગોલ્ડન પેન, આકર્ષક લેટરપેડ, કિંમતી કામળી, ઈમ્પોર્ટેડ ઘડિયાળ, ગોગલ્સ ચશ્મા વગેરે વહોરાવશે, મારા વખાણ કરશે' - આવી મલિન મનોવૃત્તિથી વેગળા રહીને તથા થોતાના આત્મહિતની ઉદાત્ત ભાવનાથી પ્રેરાઈને સદ્ગુરુ શ્રોતાની ભૂમિકા મુજબ ધર્મોપદેશ આપે છે. ત્રિનિર્દોષ બુદ્ધિ આ ત્રણ મુદ્દાના લીધે ગુરુની ધર્મદશના અમોઘ બને છે. ઉપરની ત્રણ વાતમાંથી એક પણ વાતમાં જે ગુરુ ગરબડ કરે તો અમોઘદેશનાલબ્ધિ તેને પ્રાપ્ત થતી નથી. વર્તમાન કાલમાં પ્રવચનકાર આ ત્રણ મુદ્દાનો વ્યવસ્થિત રીતે અમલ કરે તો જિનશાસનની શોભામાં ચાર ચાંદ લાગી જાય. અસ્તુ. [૨/૧૬] .
Jain Education Intemational