Shokshaka Prakarana Part 1

SR No.: 004833
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2000
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 22 MB

Page 72

साध्वाचारोपदेशप्रयोजनप्रकाशनम् 38
पादत्राणरहितभावश्च । अथ धरा एव शय्या, जाज्यत् पर्यङ्कादि । रजन्या: प्रहरद्धयं = द्वितीय-तृतीयौ प्रहरावेव स्वापः = शयनं प्रथम-चतुर्थयोः स्वाध्याय एव प्रवृत्तेः । शीतोष्णसहनं = तथाऽनुकूल-प्रतिकूलपरिषहतितिक्षा। ॥२/३|| → षष्ठेत्यादि ।
= कल्याणकन्दली 'चः समुच्चये' (सि.हे.१/१/३१ बृ.व.] इति सिद्धहेमशब्दानुशासनबृहद्वृत्तौ । ततो हि:समुच्चयार्थ इति । इदञ्चात्रावधेयम् - प्रकृते बालदेशना साधुसमाचारविषयिणी दर्शिता भगवता मूलकता । तदन्यथाऽनुपपत्त्या बालस्य साधधर्मजिपक्षालक्षणं साधुधर्मरुचिलक्षणं साधुधर्मशुश्रूषालक्षणं वा धार्थित्वं ज्ञायते । युक्तं हि मोक्षस्वरूपाद्यनभिज्ञस्य बालस्य सतोऽपि अशठस्य साधुसमाचारपालनसमर्थस्य साधुधर्मशुश्रूषोर्वा साधुसम्बन्धिबाह्याचारगोचरोपदेशदानम् । इत्यमेव सदन्धन्यायेन तस्य साधुबहुमानादिद्वारा मार्गावतारोपपत्तेः । सदन्धन्यायस्वरूपश्च -> असातोदयशून्योऽन्धः, कान्तारपतितो यथा । गर्तादिपरिहारेण सम्यक् तत्राऽभिगच्छति ।। तथाऽयं भवकान्तारे पापादिपरिहारतः । श्रुतचक्षुर्विहीनोऽपि सत्सातोदयसंयुतः ।। - [यो.बि.३५४/३५५] इत्येवं योगविन्दौ । न च तस्य देशविरताचारश्रावणं न्याय्यम, वक्तरनाकांक्षिताभिधानेनानवधेयवचनत्वापत्तेः, सद्धर्मपरीक्षकत्वेनोपस्थितस्य श्रोतर्देशविरताचारप्रदर्शने तादशधर्म उत्कृष्टत्वबद्धयनदयात, द्रव्यचारित्रपालनसमर्थस्याशठभावस्य त चारित्रप्रति पत्त्यन्तरायापातात्, ततश्च गुरोरपि चारित्रदुर्लभत्वापत्तेः, अप्रत्याख्यातसावद्यांशे च गुरोरप्यनुमतिप्रसङ्गात् । तदुक्तं धर्मविन्दी । 'सहिष्णोः प्रयोगेऽन्तरायः इति, अनुमतिश्चेतरत्रेति' [ध.बि.३/९-१०] । इदमेवाभिप्रेत्य वृद्धावादानुवादरूपेण आवश्यकहारिभद्रवृत्तावपि -> पढम मूलगुणा कड्ढेति पाणातिपातवेरमणाति, ततो साधुधम्मे कथिते पच्छा असढस्स सावगधम्मो, इहरा कहिज्जति सत्तिट्ठो वि सावयधम्मं पढमं सोतुं तत्थेव वित्तीं करेइ' <- [आ.नि.हा.वृ.१६१८] इति प्रोक्तम् । न च यधोक्तभावशून्यत्वेन तस्य साध्वाचारोपदेशाऽनर्हत्वमिति शनीयम्, सद्धर्मपरीक्षके तादृशयोग्यताया बाह्यसाध्वाचारश्रावणाय अनपेक्षणात, धर्मजिघृक्षोरपि दोषविशेषविकलस्य द्रव्याज्ञापालनत एवं भावाज्ञापालनयोग्यत्वप्राप्तिसम्भवात्, प्रव्रज्याया विशिष्टबीजत्वात । अत एव श्रीमहावीरेण हालिकाय सा दापिता, अन्यथा तद्दाननरर्थक्यापत्तेः । सामान्यबीजाजधानार्थमपि दीक्षोपयुज्यत एव, एतस्या द्रव्यसम्यक्त्वादिक्रमेणाऽसद्ग्रहत्याग-धार्मिकजनानुराग-विहितानुष्ठानाऽऽहितक्षयोपशम-ज्ञानावरणविगमबोधि-वृद्धयादिगणप्राप्तिपूर्वं परमदीक्षाप्राप्तिहेतृत्वस्य गुरुतत्त्वविनिश्चयादी [१/१४८] समर्थितत्वादिति भावनायं तत्त्वमेतत सुप्तमण्डित-प्रबोधदर्शनन्यायेनेति दिक । ____ शीतोष्णसहनमिति । मा भूत कस्यचित् ‘ग्रीष्मे शीतसहनं हेमन्ते चोष्णसहनमि' ति मोह इत्याह-तथाऽनुकूल-प्रतिकूलपरिपहतितिक्षा = उपस्थितसहजतथाविधानुकूल-प्रतिकूलपरिषहसहनं स्वसामर्थ्यांपेक्षयाऽऽर्तध्यानादिपरिहारेण । एतेन 'आयावयाहि
અર્થમાં છે. સંસ્કૃત ભાષાનાં ‘વ’ શબ્દનો અર્થ છે સંગ્રહ/સમુચ્ચય કરવો. તથા તેનો દરેક કર્તવ્યોની સાથે સંબંધ કરવો. તેમ જ [ચાલતી વખતે] પગમાં જોડા ન હોવા તે સાધુનો આચાર છે. તેમ જ જમીન એ જ સાધુની પથારી-શમ્યા હોય; પલંગ વગેરે નહિ. તથા રાતના બીજા અને ત્રીજા પહોરમાં જ સાધુને સુવાય, કારણ કે રાત્રિના પ્રથમ અને છેલ્લા પહોરમાં તો સાધુ સ્વાધ્યાયમાં જ પ્રવૃત હોય છે. તથા ઠંડી-ગરમી સહન કરે. અર્થાત્ તથાવિધ અનુકૂલ-પ્રતિકૂલ પરિષહોને સહન કરવા તે સાધુનો આચાર છે. [૩]
લોચ, ખુલ્લા પગ, રાત્રે અe૫ નિદ્રા વગેરે સાવચાર કરી વિશેષાર્ગ :- જીવ સુખશીલતાના કારણે સંસારમાં જીવહિંસા વગેરે કરી ભટકે છે. માટે હિંસા છોડવા સુખશીલના છોડવી પડે, કષ્ટમય સદાચાર-ધર્માચાર પાળવા જોઈએ, તો જ ભવભ્રમાણ અટકે. માટે મહાત્માઓ હજામ પાસે હજામત નથી કરાવતા. વર્ષમાં યુવાન સાધુ-સાધ્વીજીએ ત્રણ વાર લોચ કરાવવાનો હોય છે. તે શક્ય ન હોય તો કમ સે કમ બે વાર દર વર્ષે લોચ કરાવવો પડે. અતિવૃદ્ધતા, ગાઢ માંદગી વગેરે કારણે બે વાર લોચ ન કરાવી શકે તો પાણ વર્ષમાં એક વાર તો અવશ્ય સાધુએ લોચ (માથાના, દાઢી-મુછના બધા વાળને હાથેથી ખેંચીને કાઢવાની ક્રિયા કરવાની સમાચારી છે. તેમ જ વિહાર વગેરેમાં પગે જોડા, બુટ, સ્લીપર, મોજા, સેંડલ, ચાખડી વગેરે પહેરવા સાધુને ન કલ્પ. આ જ રીતે સુવા માટે કે બેસવા માટે પાટ, ખાટલો, સોફાસેટ, ટેબલ, ખુરશી, ડનલોપની ગાદી, ગાદલાં, ગોદડાં વગેરેને ઉપયોગ કરવો સાધુને ન કહ્યું. માત્ર ચોમાસામાં રાત્રે સુવા માટે લાકડાની પાટ કે પાટિયાનો ઉપયોગ સાધુ-સાધ્વીજી કરી શકે. તે જ રીતે દિવસે સુવું ને સાધુ-સાધ્વીનો આચાર નથી. રાત્રે માત્ર બીજ અને ત્રીજો પહોર એટલે કે સામાન્યથી રાત્રે ૧૦ થી ૪ સુધી સુવું કહ્યું. બાકીના રાત્રીના ૬ કલાક [રાત્રીના પ્રારંભના ૩ કલાક અને અંતિમ ૩ કલાક = કુલ ર પહો૨] તો સાધુ-સાધ્વીને સ્વાધ્યાય જ કરવાનો હોય. એ જ રીતે ઠંડીના દિવસોમાં ઠંડી અને ગરમીના દિવસોમાં ગરમી સાધુ-સાધ્વીએ શકિત મુજબ સહન કરવાની હોય. શિયાળામાં ધાબળા, ગોદડા, ચાદર કે બે-ત્રણ કામળી વગેરે ઓઢીને ઠંડીને સહન કરવામાં ઢીલાશ ન કરાય. તેમ જ ઉનાળામાં ગરમી સહન કરવાના
Jain Education Intemational