Page Text
________________
बाललक्षणत्रैविध्योपदर्शनम् *
वृत्तमाश्रित्याह → वृत्तमित्यादि ।
___ वृत्तं चारित्रं खल्वसदारम्भविनिवृत्तिमत्तच्च । सदनुष्ठानं प्रोक्तं कार्ये हेतूपचारेण ॥१/७॥ वृत्तं = विधिप्रतिषेधरूपं वर्तनं, चारित्रमेव, खलुः अवधारणार्थः । तच्च इह असदारंभादाश्रवरूपाद विनिवृत्तिमत्
= कल्याणकन्दली। वारान्, सांव्यवहारिकराश्यन्तर्गतै वैः सर्वस्थानानां प्रायोऽनन्तशः प्राप्तत्वात्, एवमीशानेऽपि वक्तव्यं, सनत्कुमारेऽप्येवमेव, नवरं 'नो चेव णं देवित्ताए' इति विशेषः, तत्र देवीनामुत्पादाऽभावात्, एवं यावद् ग्रैवेयकाणि <– इति । तदुक्तं पुष्पमालायामपि -> अहरगइपडियाणं किलिट्ठचित्ताण नियडिबहलाणं । सिरितुंडमुंडणेण न वेसमित्तेण साहारो || वेलंबगाइस वि दिसइ लिंगं न कज्जसंसिद्धी । पत्ताई च भवोहे अणंतसो दब्बलिंगाई ।। ८- [२२५/२२६] इति । इदमेवाभिप्रेत्य धर्मबिन्दवृत्तावपि > सर्वजीवानामेवानन्तशो गवेयकोपपातश्रवणादिति <- [७/३६] प्रोक्तम् । पञ्चाशकेऽपि → आणोहेणाऽणंता मुक्का गेवेजगेसु उ सरीरा <- [१४/४८] इत्युक्तम् । उपदेशपदेऽपि -> जं दवलिंगकिरियाऽणंता तीया भवम्मि सगलादि । सब्वेसिं पाण्णं <- [२३३] इत्युक्तम् । तदुक्तं पञ्चवस्तुकेऽपि -> सञ्चजिआणं चिअ जं सुत्ने गेविज्जगेसु उववाओ। भणिओ ण. य सो एअं लिंग मोत्तुं जओ भणियं ।। जे दंसणवावन्ना लिंगग्गहणं करिति सामण्णे तेसिं पि अ उववाओ, उक्कोसो जाव विज्जा ।। - [पं.व.१०३८/१०३९] इति । तदुक्तं उपदेशमालायामपि -> संसारसागरमिणं परिभमंतेहिं सव्वजीवहिं । गहियाणि य मुक्काणि य अणंतसो दवलिंगाई ।। <- [उ.मा.५२१] इति । तदुक्तं कुन्दकुन्दस्वामिना समयसारे -> वदसमिदी-गत्तीओ, सीलतवं जिणवरेहि पण्णत्तं । कव्वंतो वि अभब्यो, अण्णाणी मिच्छदिट्ठी द - [२७३] इति । व्यापनदर्शनानामखण्डद्रव्यश्रामण्यपरिपालनतो जायमाना नवमग्रैवेयकादिप्राप्तिरपि न वस्तुतः प्रशंसनीया, विपाकदारुणत्वात् । तदुक्तं योगबिन्दी -> ग्रेवेयकाऽऽप्तिरप्येवं नात:लाध्या सुनीतितः । यथान्यायाऽर्जिता सम्पद् विपाकविरसत्वतः ॥१४५।। - इति ।
अज्ञातदशायां द्रव्यलिङ्गिनि प्रयुज्यमानायाः बन्दनादिक्रियायाः प्रणन्त्राद्यपेक्षया सफलत्वेऽपि तद्धारकस्य न धर्मनिष्पत्तिलक्षणफलावाप्तिः । ज्ञातदशायान्तु तत्सङ्गादेरपि परिहार एव अङ्गारमर्दकशिष्यादिवत् कर्तव्य इति सिद्धं गुणशून्यबाह्यलिङ्गस्याडसारत्वम् । बाह्यलिङ्गचोपलक्षणं भावशून्याया: बाह्यक्रियायाः, तस्याः खद्योतप्रकाशवत् मन्दत्वाद्विनाशित्वाच्च । तदुक्तं ग्रन्थकृतैव योगदृष्टिसमुच्चये -> तात्त्विक: पक्षपातश्च भावशून्या च या क्रिया । अनयोरन्तरं ज्ञेयं भानु-खद्योतयोरिव ।।२२३||<इत्यादि । तादृशं तप:प्रभृतिकमपि गजस्नानकल्पमेव, तदक्तं > जस्स वि अ दप्पणिहिआ होति कसाया तवं चरंतस्स ।। सो बालतवस्सीविव गयण्हाणपरिस्समं कुणइ || <- [ ]। इत्थञ्च धर्मपरीक्षापेक्षया लिङ्गप्रेक्षित्वं, आचारापेक्षया निषिद्धकार्यकारित्वं स्वरूपतश्च विवेकविकलत्वमिति त्रिविधं बाललक्षणमुपदर्शितमेतावतेति निष्कर्षः । विवेकविकलत्वादेवाऽयं पररन्धादिपदनोच्यते । तदक्तं योगवाशिष्ठे -> विवेकान्धो हि जात्यन्धः - मिमक्षप्रकरणे १४/४१] इति ॥१६॥
द्वितीयकारिकायां 'मध्यमबुद्धिर्विचारयति वृत्तमि' षो. १/२/प्र.३] त्युक्तम् । तत्र वृत्तं आश्रित्य = उद्दिश्य मूलकार आह - वृत्तमित्यादि । मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> वृत्तं = चारित्रं खलु; तच्च असदारम्भविनिवृत्तिमत् । कार्य हेतूपचारेण सदनुष्ठानं चारित्रं प्रोक्तम् ॥१/७॥ देशविरतस्याऽप्यसदारम्भनिवृत्तिपरिकलितत्वात् असदारम्भविनिवृत्तिमदित्युक्तम्, निवृत्ती वैशिष्ट्यश्चैकादशप्रतिमाप्रतिपन्नश्रावकाद्यपेक्षयाऽवगन्तव्यमिति न कोऽप्यतिप्रसङ्गः । व्यवहारतो दशाविशेषे कदाचिदसदारम्भे । प्रवृत्तिरपि साधोस्स्यादित्यत 'आश्रवरूपादि'त्युक्तम् । इदश्च निश्चयतो बोध्यम् । ननु हिंसाद्यसदारम्भनिवृत्तेश्चारित्रपदप्रतिपाद्यत्वे तु चारित्रस्याऽऽन्तरपरिणामविशेषात्मकत्वमेव प्राप्तम्, तस्या आत्मपरिणतिविशेषस्वरूपत्वात् । ततश्च सदनुष्ठानस्य चारित्रपदप्रतिજીવોએ કરેલ છે. આનો મતલબ એ છે કે માત્ર બાહ્ય સાધુવેશ અકિંચિત્કર છે. તેની પ્રાપ્તિમાં જ ઈતિકર્તવ્યતા સમાયેલી નથી. છતાં બાહ્ય વેશને જ ધર્મપરીક્ષાની પ્રધાન પારાશીશી માનવાના લીધે તેમ જ નિષિદ્ધ આચરણ કરવાના લીધે જીવ બાલ કહેવાય छ. माशते मार ७१ संबंधी तथ्य पूर्ण थाय छे. [१/६]
પૂર્વે મધ્યમબુદ્ધિ વૃત્તને = વર્તનને વિચારે છે.” એમ જણાવેલ હતું, તેને ઉદ્દેશીને મૂલકારથી જણાવે છે કે – માશાઈ :- વૃત્તનો અર્થ છે ચારિત્ર. તે અસત્ આરંભની નિવૃત્તિવાળું છે. કાર્યમાં કારણનો ઉપચાર કરીને સદનુમાન ચારિત્ર यायेत ७. [१/७]
૧૪ સદનુકાન ઉપચારથી ચારિત્ર છે ! ઢીડાર્ચ :- વૃત્તનો અર્થ છે વિધિ-પ્રતિષેધસ્વરૂપ વર્તન. તે ચારિત્રસ્વરૂપ જ છે. પ્રસ્તુતમાં ચારિત્ર અસદારંભાત્મક આથવથી ४. मुद्रितप्रती 'अमंदारम्भाश्रवरूपात्' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education Interational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004833 |
| Book Title | Shokshaka Prakarana Part 1 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 22 MB |