Page Text
________________
१९७
28 सिद्धकाञ्चनत्वे आदेशत्रितयोपदर्शनम् शिष्टाचारप्रामाण्यविचारः 88 तचनं = आगम एव अनल: = अग्निः, तस्य क्रिया नियतविधिव्यापाररूपा तस्याः सकाशात् कर्मेन्धनदाहतो यतश्च एषा = सिद्धकाचनता भवति, न तु केवलभावरसेन्द्रादेव । अतः = अस्माद्धेतो: एषा बिम्बगता प्रतिष्ठा अपि अत्र प्रक्रमे भावविधौ = भावसहकारितायां वचजक्रियारूपत्वेज इन्धनप्रक्षेपकल्पशुभव्यापाररूपया इति कर्तव्यतया सहिता सफला ||८/९||
इयं प्रतिष्ठा कथं ज्ञेया ? इत्याह -> 'एषा चेत्यादि । __ एपा च लोकसिद्धा शिष्टजनापेक्षयाऽखिलैवेति । प्रायो नानात्वं पुनरिह मन्त्रगतं बुधाः प्राहः ॥८/१०॥ एषा च प्रतिष्ठा अखिलैव = लोक-लोकोत्तरगता सर्वेव शिष्टजनापेक्षया = विशिष्टभव्यापेक्षया लोकसिद्धा
= कल्याणकन्दलीनवमकारिकानुसारेण प्रतिमाशतके -> नन्वेवं प्रतिमैकतां प्रवदतामिष्टा प्रतिष्ठाऽपि का, सत्यं सात्मगतैव देवविषयोद्देशेन मुख्योदिता । यस्याः सा वचनानलेन परमा स्थाप्ये समापत्तितो दग्धे कर्ममले भवेत्कनकता जीवायसः सिद्धता ||७५।। - इत्युक्तम् ।
नियतविधिव्यापाररूपा = प्रतीनियतविधि-निषेधब्यापारात्मिका । ततश्च भावरसेन्द्रानुवेधात् निरुक्तवचनानलक्रियातः कर्मन्धनदाहतश्च सिद्धकाचनता भवतीति भावः । पार्थक्येण त्रयाणां सिद्धस्वर्णत्वे हेतुतेति एके । न हि केवलाद् रसेन्द्रात्, अनलक्रियामात्रात्, इन्धनदाहादेव वा ताम्रस्याऽपि काञ्चनता सम्मता धातुवादनिपुणानाम् । भावरसेन्द्र-कर्मेन्धनदाहयोयोरेव सम्भूय सिद्धकाञ्चनत्वे हेतुता, वचनानलक्रियायास्तु कर्मेन्धनदाह एव कारणतेत्यन्ये । वचनानलक्रिया-कर्मेन्धनदायोः तात्त्विकभावरसेन्द्रानुवेधे एव हेतुता, सिद्धकनकत्वे तु भावरसेन्द्रानवेधस्यैव हेतुतेत्यपरे । भगवदनुमतविचित्रनयानुगामिनः त्रयोऽप्येते सदादेशा इत्युप्रेक्षामहे ||८/९॥ ___मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> एषा चाखिलैव शिष्टजनापेक्षया लोकसिद्धा इति । नानात्वं पुनः इह प्रायो मन्त्रगतं बुधाः प्राहुः ॥८/१०॥
शिष्टजनापेक्षया = विशिष्टभव्यापेक्षया लोकसिद्धेति । इदमत्राऽऽकूतम् > शिष्टपुरुषाणां हि प्रवृत्तिः शास्त्रानुसारिणी भवति, तथाविधसत्क्षयोपशमबलात् । ततश्च शिष्टाचाराविपर्ययेणैव प्रायेण लोकोत्तरानुष्ठानविधिः भवति । ततश्चात्र विशिष्टशिष्टाचारानुसरणे मिथ्यात्वमनाशङ्कनीयमेव, परतन्त्रगतसद्वचनस्येव सच्छिष्टाचारस्य जिनागममूलकत्वेन सामान्यतः तदपलापस्य जिनागमापलापपर्यवसायित्वात् । एतेन -> शास्त्रप्रधाना लोकवृत्तिः । शास्त्राभावे शिष्टाचारमनुगच्छेत् । नाऽऽचरितात् शास्त्रं
ગાથાર્થ :- અહીં ભાવસહકારિતાને વિશે આગમરૂપી અગ્નિની ક્રિયાથી કમરૂપી ઈંધન બળવાથી સિદ્ધસુવાર્ણતા થાય છે. |मा रागे तितव्यतासहित मा प्रतिक्षा पास थाय ७. [८/४]
શાસ્ત્રપ્રવૃત્તિ પર નિશ્ચયથી અપેક્ષિત છે ? ટીકાર્ચ :- પ્રસ્તુતમાં શાસ્ત્ર એ જ અગ્નિ છે. તેની નિયત વિધિની પ્રવૃત્તિરૂપી ક્રિયાથી કર્મરૂપી ઈંધન બળવાથી જીવ સિદ્ધરૂપી સુવર્ણ બને છે, નહિ કે કેવળ ભાવરૂપી રસેન્દ્રથી જ. આ કારણે પ્રતિસાગત પ્રતિષ્ઠા પણ અહીં પ્રસ્તુત ભાવસહકારિતાને વિશે, વચનક્રિયારૂપ હોવાથી ઈધનપ્રક્ષેપતુલ્ય શુભવ્યાપારાત્મક ઈતિકર્તવ્યતાસહિત સફળ જણવી. [૮/૯]
વિશેષાર્થ :- અહીં એવી શંકા સ્વાભાવિક રીતે થઈ શકે છે કે – કેવળ ભાવારોપાગથી જ જીવ એ શિવ બને છે, સિદ્ધસ્વરૂપ સુવાર્ય બને છે. તો પછી બાહ્ય પ્રતિમામાં પ્રતિષ્ઠા કરવાની શી જરૂર ? – પરંતુ આનું સમાધાન બતાવવા શ્રીમદ્જી કહે છે કે રથ જેમ બે ચક્રથી ચાલે તેમ જીવ પણ નિશ્ચય અને વ્યવહાર દ્વારા મોક્ષમાર્ગે આગળ વધે છે. ભાવપ્રતિમા એ નિશ્ચય છે તો પ્રતિમામાં પ્રતિષ્ઠા = પરમાત્મભાવસ્થાપન એ વ્યવહાર છે. પ્રતિકા એ આગમવિહિતકિયા સ્વરૂપ છે. આગમ એ અગ્નિ છે. અગ્નિની ભડકારૂપી ક્રિયાથી ધાતુનો કચરો બળે છે. તેમ આગમની વિશિષ્ટ પ્રકારની ક્રિયાથી = બાહ્ય પ્રતિષ્ઠાવિધિથી જીવના કર્મ બળે છે. કેવલ રસેન્દ્રથી તાંબુ સોનું નથી બનતું પણ અગ્નિક્રિયા દ્વારા ધાતુમલ બળે પછી જ તાંબુ સુવર્ણ બને છે. માટે રસેન્દ્રની પ્રાપ્તિ પછી પણ અગ્નિક્રિયાની અપેક્ષા રહે જ છે. તેમ આગમોકન ક્રિયા દ્વારા જીવ જો કર્મને ખપાવે નહિ તે કેવળ ભાવપ્રતિકાથી તે સિદ્ધ બનતો નથી. માટે જીવને સિદ્ધ બનાવવા ભાવપ્રતિમાને પાગ આગમોક્ત ક્રિયા = પ્રતિમાગત પ્રતિકા દ્વારા કર્મરૂપી કચરાને બાળવાની જરૂર અપેક્ષા રહે જ છે. માટે બાહ્ય પ્રતિષ્ઠા પણ સફળ જ છે. [૮/૯]
આ પ્રતિષ્ઠા કેવી રીતે જાણવી ? આ શંકાના સમાધાન માટે મૂલકારથી કહે છે કે – ગાથાર્થ :- આ દરેક પ્રતિમા શિક પુરુષની અપેક્ષાએ લોકપ્રસિદ્ધ છે. અહીં વિશેષતા પ્રાયઃ મન્નવિષયક છે -એમ પંડિતો ३ . [८/10] ટીડાઈ :- લૌકિક અને લોકોત્તર સંબંધી દરેક પ્રતિષ્ઠા શિટ = વિશિષ્ટ ભવ્ય જીવની અપેક્ષાએ લોકપ્રસિદ્ધ = પુરુષપરંપરાપ્રસિદ્ધ
For Private & Personal Use Only
Jain Education Intemational
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004833 |
| Book Title | Shokshaka Prakarana Part 1 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 22 MB |