Page Text
________________
१९६ अष्टमं षोडशकम्
जिजभावपक्ष एवोपपत्तिमाह
-> 'भावे'त्यादि ।
भावरसेन्द्रात्तु ततो महोदयात् जीवभावरूपस्य' । कालेन भवति परमाऽप्रतिबद्धा सिद्धकाञ्चनता ॥ ८/८॥
भावो रसेन्द्र इव तस्मात् तु तत इति मुख्यदेवतास्वरूपालम्बनात् महोदयात् पुण्यानुबन्धिपुण्य-सम्पल्लाभेज जीवभावरूपस्य जीवात्मस्वभावताम्रस्य कालेन कियताऽपि भवति परमा = प्रकर्षवर्त्तिनी अप्रतिबद्धा | अनुपहता सिद्धकाञ्चनता सिद्धभावस्वर्णता ॥८/८ || अयं केवलभावव्यापार: । तत्र शास्त्रादिव्यापारमाह -
'वचनेत्यादि ।
=
=
रसानुवेधविचारः 8
वचनानलक्रियातः कर्मेन्धनदाहतो यतश्चैषा । इतिकर्तव्यतयाऽतः सफलैपाऽप्यत्र भावविधौ ॥८/९ ॥
कल्याणकन्दली
मूलग्रन्धे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> ततो भावरसेन्द्रात्तु महोदयात् जीवभावरूपस्य कालेन परमा अप्रतिबद्धा सिद्धकाञ्चनता | भवति ॥ ८ / ८ | इयं कारिका जीवानुशासन- भक्तिद्वात्रिंशिकावृत्त्यादी [ द्वा. द्वा. ५ / १८ जीवा. ४९ ] समुद्धृता वर्तते । यथा रसेन्द्रानुवेधात् ताम्रस्य स्वर्णता भवति तथा प्रतिष्ठाभावानुवेधात् जीवस्य सिद्धता भवतीति दृष्टान्त - दाष्टन्तिकयोः साम्यमवलम्ब्य प्रकृते उपमाप्रवृत्तिः । यथोक्तं पूजाविंशिकायामपि -> अक्खयभावे भावो मिलिओ तब्भावसाहगो नियमा । न हु तंबं रसविद्धं पुणोऽवि तंत्रत्तणमुवेइ ॥ - [ ८ / १८] इति । इदमेवाभिप्रेत्यान्यत्र यः कारयेत्तीर्थकृतः प्रतिष्ठां प्राप्स्यत्यसौ तीर्थकृतः प्रतिष्ठाम् । यदुष्यते तद्विधमेव बीजमवाप्यते तत्तदवस्थमेव ॥ - [ ] इत्युक्तम् । ततश्च रसेन्द्रानुवेधात् द्रुतं ताम्रस्य स्वर्णभावो दृष्टः प्रतिष्ठाभावानुवेधात्तु कियताऽपि कालेनेति विशेषे सत्यपि न क्षतिः । यद्यपि आगमतो भावनिक्षेपमधिकृत्य प्रतिष्ठाभावसमकालमेवाऽऽत्मनः सिद्धभावः सम्मतः तथापि नोआगमतो भावनिक्षेपमाश्रित्य सामान्यतः तदनन्तरं | कियताऽपि कालेन गच्छता जीवस्य सिद्धता भवतीति सूचनाय 'परमा' इत्युक्तम् । ताम्रस्य रसानुवेधात् स्वर्णीभवनानन्तरमसंख्येयकालचक्रगमने द्रव्यान्तरभावोऽवश्यम्भावी, पुद्गलस्थितेरुत्कृष्टतोऽसंख्येयकालस्यैव व्याख्याप्रज्ञप्तौ व्यावर्णितत्वात्, जीवस्य | सिद्धभावस्तु साद्यनन्तकालीन इत्यपि विशेषोऽस्तीति सूचनाय अप्रतिबद्धा अनुपहता इत्युक्तमिति ध्येयम् ॥८/८ ॥
मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> अत्र भावविधौ यतः वचनानलक्रियातः कर्मेन्धनदाहतश्च एषा । अतः एषा अपि इतिकर्तव्य| तया सफला ||८ / ९ ॥ इयं कारिका जीवानुशासन - भक्तिद्वात्रिंशिकावृत्त्यादौ [५/१८ जीवा. ४९] समुद्धृता । चतुर्थ पञ्चमाऽष्टम
Jain Education International
છે તેમ પૂજા ન થવાથી દેવ નાખુશ થાય છે-આવું પણ માનવું પડે. મતલબ કે દેવની ખુશી-નાખુશી ભક્તને/પૂજકને આધીન છે- આવું ફલિત થાય. જ્યારે વીતરાગની પૂજા કરવામાં આવા પ્રકારના દોષ આવતા નથી. વીતરાગનું સુખ-આનંદ પરાધીન નથી. તેથી જ તેની પૂજામાં બાલક્રીડાતુલ્યતા ન સંભવી શકે. તેમ જ પૂજા દ્વારા વીતરાગ પ્રસન્ન ન થાય તેવું જાણવા છતાં તેની પૂજા કરવામાં મુખ્ય આશય આત્મકલ્યાણનો જ છે, નહિ કે ભૌતિક સુખપ્રાપ્તિનો. માટે રાગીની નહિ પણ વીતરાગની यूथ उचित छे [८/७]
નિજભાવની પ્રતિષ્ઠા એ જ મુખ્ય પ્રતિષ્ઠા છે - આ પક્ષના જ સમર્થનને મૂલકારથી જણાવે છે.
ગાથાર્થ :- તે ભાવરસેન્દ્રથી મહોદય થવાથી જીવરૂપી તાંબામાં કાલાંતરે પ્રકૃષ્ટ અપ્રતિબદ્ધ એવી સિદ્ધસ્વરૂપ સુવર્ણતા થાય छ. [ ८/८ ]
ટીકાર્થ :- મુખ્યદેવતાનું સ્વરૂપ વીતરાગતા જેનું આલંબન = વિષય છે એ ભાવ રસેન્દ્ર જેવો છે. તેનાથી પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય સ્વરૂપ સંપત્તિનો લાભ થવાથી જીવના આત્મસ્વભાવરૂપી તાંબામાં કેટલાક કાળે પ્રકૃષ્ટ અને ક્યારેય પણ નાશ ન પામનારી | सिद्धन्व३ची सुवार्यता प्राप्त थाय छे
[4/4]
=
=
મુખ્યપ્રતિષ્ઠા એ સૅન્દ્ર છે.
વિશેષાર્થ :- રસેન્દ્રના વેધથી તાંબુ જેમ સોનું બને છે. તેમ વીતરાગતાની પોતાનામાં સ્થાપના કરવાથી જીવ કાલાંતરે સિદ્ધ = वीतराग जने छे. माटे अडीं उपमा आयी शहाय के मुख्य प्रतिष्ठा = रसेन्द्र, प તાંબુ, સિદ્ધ = સોનું. છતાં બન્નેમાં વિશેષતા એટલી રહેલી છે કે પ્રધાન પ્રતિષ્ઠા દ્વારા જીવમાં જે વીતરાગતા આવે છે તે પ્રકૃષ્ટ હોય છે તેમ જ ક્યારેય પણ નાશ ન પામે તેવી હોય છે. વીતરાગ બન્યા પછી જીવ ક્યારેય રાગી બનતો નથી. જ્યારે રસેન્દ્ર દ્વારા તાંબુ એ સોનું બને તો પણ તે કાલાંતરમાં અન્ય ધાતુમાં પરિણમી શકે છે, કારણ કે કોઈ પણ પુદ્ગલની-સ્કંધની સ્થિતિ અસંખ્ય કાળચક્ર કરતાં વધુ નથી. [૮/૮]
વીતરાગભાવના આરોપણથી જીવ એ શિવ બને છે. આ કેવળ ભાવવ્યાપાર જાણવો. અહીં શાસ્રાદિવ્યાપારને મૂલકારશ્રી જણાવે છે. १. मुद्रितप्रती
' जीवता स्वरूपस्य' इत्यशुद्धः पाठः । अन्यत्र 'जीवताम्ररूपस्येति पाठः । २ मुद्रितप्रती
'तत इति' इति नास्ति ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004833 |
| Book Title | Shokshaka Prakarana Part 1 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 22 MB |