Shokshaka Prakarana Part 1

SR No.: 004833
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2000
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 22 MB

Page 111

७८ तृताय षाडकम् ___ अन्तरङ्गबहिरङ्गविषयविभागेन विघ्नत्रितयोदाहरणोपदर्शनम् 888 सेयम्' ॥३/७॥ सिद्धिं लक्षयति -> 'सिद्धिरित्यादि ।
सिद्धिस्तत्तद्धर्मस्थानावाप्तिरिह तात्त्विकी ज्ञेया । अधिके विनयादियुता हीने च दयादिगुणसारा ॥३/१०॥ सिद्धिः चतुर्थाशयरुपा इह : आशयविचारे, तस्य तस्याभिप्रेतधर्मस्थाजस्याऽहिंसादेवाप्ति: तात्त्विकी - स्वानुषोण जित्यवैराणामपि वैरादिविनाशकत्वेन पारमार्थिकी ज्ञेया । सा च सिद्धिः अधिके पुरुषतिशेष
___ कल्याणकन्दली प्रतिपक्षभावनया मनोविभ्रमापनयनादनवच्छिन्नप्रयाणसम्पादक इत्ययं मोहविघ्नजयसम उत्तमस्तृतीयो विघ्नजयः । एते च त्रयोऽपि विघ्नजया आशयरूपाः समुदिताः प्रवृत्तिहेतबः, अन्यतरबैकल्येऽपि तदसिद्धेरित्यवधेयम्" -- यो.वि.१/पृ.२/३] इति । उत्तमास्तु विघ्नजयवन्त एव । तदुक्तं --> प्रारभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः, प्रारभ्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्याः । विघ्नः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः प्रारभ्यमुत्तमजना न परित्यजन्ति ॥ - []
इदश्चात्राबधेयम् - कण्टकस्थानीयानां शीतोष्णादीनां विघ्नत्वं बाह्यापेक्षयैव । अत उपलक्षणेन सज्वलनकषायाऽनाभोगमन्दार्तध्यान-जघन्याशुभलेश्या-गारव-संज्ञान्तरायानादेयादीनामन्तरङ्गापेक्षया कण्टकस्थानीयविघ्नत्वमवगन्तव्यम् । एवमेवाऽप्रत्याख्यान-प्रत्याख्यानकषायाऽविरति-तीवार्तध्यान-मध्यमाशुभलेश्या-गारव-संज्ञान्तरायादीनामन्तरङ्गत्वेन ज्वरस्थानीयविघ्नत्वमवसेयम् । तथाऽनन्तानुबन्धिकषाय-रौद्रध्यान-तीब्राशुभलेश्या-गारव-संज्ञादीनां मिथ्यात्वोपलक्षकानामन्तरङ्गत्वेन दिङ्मोहस्थानीयविघ्नत्वमवसातव्यम् । अनार्यदेशजन्मातिदारिद्र्य-दुषितहीनाङ्गोपाङ्ग-दुष्कुलजन्म-धर्मद्वेषिकुटुम्बप्राप्ति-कल्याणमित्राप्राप्ति-सद्गुरुविरह-धर्मसाधनाऽयोग-कुगुरुसंयोग-प्रचुरपापसाधनसंयोगाऽभिनिविष्टसम्प्रदायसहवासाऽकल्याणमित्रयोगाऽतिदुर्बलशरीरादीनां विशिष्टधर्मस्थानप्राप्ती बहिरङ्गत्वेन दिङमोहस्थानीयविघ्नत्वमवगम्यम् । तज्जयोपायाश्च यथागममूहनीयाः । प्रकृते मेघकुमारोदाहरणं कण्टकविघ्नजये दहनस्दष्टान्तो ज्वरविघ्नजये अर्हद्दत्तकथानकच मोहविघ्नजये भावनीयम् । यथोक्तं उपदेशपदे --> मेहकुमारो एत्थं डहणसुरो चेव अरिहदत्तो य । आहरणा जहसंखं विनेया समयनीतीए ॥२६३।। ८- दृष्टान्तस्वरूपं तु तवृत्तितोऽवसेयम् ॥३/९॥
मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्ववेम् --> अधिके विनयादियुता हीने च दयादिगुणसारा तत्तद्धर्मस्थानावाप्तिः इह तात्त्विकी सिद्धिः ज्ञेया ॥३/१०॥ इयमपि कारिका योगविंशिकावृत्ति-कूपदृष्टान्तविशदीकरणवृत्त्यादी टीकाकृतोद्भूता यो.वि.१/पृ.३/कू.वि. गा.१३ वृ.] स्वानुपङ्गेण = स्वसानिध्येन नित्यवैराणामपि = जात्या बद्धवैराणामपि सर्प-नकुलादीनां वैरादिविनाशकत्वेन = तत्कालमेव वैरादित्याजनेन पारमार्थिकी ज्ञेया । तदुक्तं ज्ञानार्णवे शुभचन्द्रेण --> सारङ्गी सिंहशावं स्पृशति सुतधिया नन्दिनी व्याघ्रपोतं, मार्जारी हंसबालं प्रणयपरवशा केकिकान्ता भुजङ्गम् । वैरीण्याजन्मजातान्यपि गलितमदा जन्तवोऽन्ये त्यजन्ति, श्रित्वा साम्यैकरूढं प्रशमितकलुषं योगिनं क्षीणमोहम् ।। - [ज्ञा.२४/२६-पृ.२५०] इति । तदुक्तं पातञ्जलयोगसूत्रेऽपि |--> अहिंसाप्रतिष्ठायां तत्सन्निधौ वैरत्याग: - [२/३५] इति । बलभद्रमुनिप्रभृतयश्चाऽत्र दृष्टान्तत्वेन ज्ञेया । एवमेव सत्यादिसिद्धौ तत्सामीप्ये स्वरसतः सर्वदा मिथ्याभाषिप्रभृतीनामपि मृषाभाषणादित्याग: बोध्यः । उपलक्षणात् सिद्भचन्तरघटनकारित्वेन पारमार्थिकत्वमस्या बोध्यम्, अन्यथा सम्प्रत्यपातेऽपि पातशक्त्यनुवेधेन पात एवासौ । तदुक्तं योगबिन्दी -> सिद्धयन्तरस्य सद्धीजं या सा सिद्धिरिहोच्यते । ऐकान्तिक्यन्यथा नैव, पातशक्त्यनुवेधतः ।। सिद्भ्यन्तरं न सन्धत्ते, या साऽवश्यं पतत्यतः । तच्छक्त्याऽप्यनुविद्धैव, पातोऽसौ तत्त्वतो मतः || सिद्ध्यन्तराङ्गसंयोगात्, साध्वी चैकान्तिकी भृशम् । आत्मादिप्रत्ययोपेता, तदेषा नियमेन तु ।। ८-यो.बि.२३३/३४/३५] इति । अत एव प्रथमगणस्थानवर्तिनां परदर्शनिनां स्वसानिध्येनाहिनकलादिસ્તવનમાં જણાવેલ છે કે – વિના વિઘન જય સાધુને રે, નવિ અવિચ્છિન્ન પ્રયાણ રે, કિરિયાથી શિવપુરી હોય રે, કેમ લાગે मंत्र॥ ३. <- म मार्मि: पात ७. [3/4]
સિદ્ધિનું લક્ષણ બતાવતાં મૂલકારથી ફરમાવે છે કે –
ગાથાર્થ :- અધિકગુગવાનને વિશે વિનયાદિયુક્ત અને હીનને વિશે દયાદિગાપ્રધાન એવી તે તે ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ અહીં तमि सिद्धि मागी. [3/10]
ॐ सिदिनि३५ छ ટીકાર્ય :- પ્રસ્તુત આશયવિશેષની વિચારણામાં ચોથા આશયસ્વરૂપ સિદ્ધિ તેને જાણવી કે જે અધિકૃત અહિંસા વગેરે ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિસ્વરૂપ હોય, જે પ્રાણીઓમાં કાયમ વેર-દુશ્મનાવટ હોય તેવા જીવોના પાણ વેર-દુશ્મનાવટ વગેરેનો પોતાના સાન્નિધ્યથી १. नवमकारिकावृत्ती ह. प्रती चत्वारोऽशुद्धाः पाठाः ।
Jain Education Intemational