________________
૪૦૬]
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન
स्यादौ दीर्घ-हस्वौ ॥८।४।३३०॥ નામને જ્યારે યાત્રિ વિભક્તિ લાગે ત્યારે નામને અંત્ય વર જે હરવ હેય તો અપભ્રંશ ભાષામાં પ્રાયઃ દીધ થઈ જાય છે અને દીધું હોય તો અપભ્રંશ ભાષામાં પ્રાયઃ હસ્વ થઈ જાય છે. નો ઢોસ્ટ-fસ-ઢોસ્ટ-–ધવા–ધવત્ર -ધવાર–ઢોઢ૩–૪૩–ઢો –નાયક- પતિ-પ્રથમા વિભક્તિ
ભાષામાં “મેટો ઢોલો થયો છે પણ અક્કલ નથી' એવા પ્રયોગોમાં તથા વગાડવાને ઢોઢ અને સોરી, ઢૉલ્ટી વગેરે શબ્દોમાં ઢોઝ શબ્દ પ્રચલિત છે.
સામ-સામા–શ્યામ–સાંવરિયો મા ને મ–ર–રેઢ-રેખા-આંકેલીસોટો સંબંધન–ઢોત્ર !—ઢો !–હે નાયક !–પતિ !
–વીણમ્ લાંબા વખત સુધી. બીજી વિભક્તિ સ્ત્રીલિંગ–મળિયા–મળ-જેને કહેવામાં આવેલ છે–જે કહેવાયેલી છે તે મળતા
પ્રથમ વિભક્તિ પુdી !–પુત્તિ !–હે પુત્રી ! પુત્રિ ! સંબોધન વિભક્તિ મલ્ટી–મષ્ટિભાલા જેવી. પ્રથમ વિભકિત
વરૂદ્દી-વ-પેઠી ઘવિષ્ટા ,, પ્રથમા બહુવચન-ઘો-ઘોડા-ઘોટા છેડા
નિસિ–નિતિ-નિશિતા:–તા–તેજીલી.
રવા-વ-વાદ-ખડગે–તરવારે ડું વાંકું હોય તે અર્થને સૂચવવા ભાષામાં ખાંગું શબ્દ પ્રચલિત છે, રાજાને પ્રસ્તુત સાથે સરખાવી શકાય. ‘તરવાર” જેવું થોડું વળેલું–વાંકુંતે ખાંશું, એ રીતે અર્થસાદશ્યને લીધે વન્ર્વ -atવું–વાનું પ્રચલિત થયેલ હોય.
ढोल्ला सामला, धण चंपा-वण्णी । नाइ सुवण्ण-रेह कसवइ दिण्णो ॥ १ धवल:-पतिः श्यामल:, धन्या चम्पावर्णा । ज्ञायते सुवर्णरेखा कषपट्टके दत्ता ॥ १
પતિ શ્યામ છે અને ધણ–સ્ત્રી-ચંપાનો વર્ણ જેવી–પીળી છે. જાણે કે કાળા કર્સટીના પથ્થરની ઉપર સેનાની રેખા દીધેલી-કરેલી છે.
દેધક વૃત્તિમાં જણાવેલ છે કે અહીં “ધવને કસેટીના પથ્થર સાથે તથા ધણને સોનાની રેખા-આકા–સાથે જે સરખાવેલ છે તે વિપરીત રતને પ્રસંગે સંગત થઈ શકે એમ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
