________________
૨૯]
સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન
મુઃ દો-વ-હવા: I૮૪૬ મ ધાતુને બદલે દો, યુવ, અને દુવ એવા ત્રણ ધાતુઓ વિષે વપરાય છે.
- મવતિ–મવ- થાય છે (તૃતીય પુરૂષનું એ.વ.)
દુ–દુવડ
हव-हवइ માન્તિ–મતિ–તિ
(બ૦૧૦)
, દુવંતિક
, દુવંતિ મુત્વા–મવિવું, વાં– થઈને
વરિલીવિદો મરવું–ક્ષણ વિભાવવાળો થઈને–વરીનવિમવ: મૂત્રા આદેશો ન થાય ત્યારે મારુ, વરિમવ૬, સંમવ.
બહુલ અધિકારને લીધે કોઈ પ્રયોગમાં બીજું પણ રૂપ થાય છે. જેમ કે
૩મત=ભુગર-ઉદ્ભવ પામે છે મૂત–મુવં મુદ્રિત વ્યાકરણમાં મૂળ પાઠમાં મૂર્ત ને બદલે માં છપાયેલ છે અને મુર્ત પાઠાંતર છે. અમારી કલ્પનામાં મુક્ત ઠીક જણાય છે અને મત્ત પાઠતર હોય. १ भू सत्तायाम् ।
अविति हुः ॥॥४६॥ સંસ્કૃત વ્યાકરણમાં જણાવેલા ક્રિયાપદના પ્રત્યમાં ૧નું નિશાન ન હોય એવા પ્રત્યય લાગ્યો હોય ત્યારે મેં ધાતુને બદલે દુ ધાતુ વિકલ્પે વપરાય છે.
મવન્સિ-ટુ-હૃતિ–થાય છે. (બ૦૧૦)
મવ-દુ+ =તો-હુંતા–હુત-થતો આ વર્તમાનકૂદતનું રૂપ છે. હોવું રૂપમાં તિવ્ર પ્રત્યય છે તેથી તે – નિશાનવાળે છે તેથી આ નિયમ ન લાગે અર્થાત ને બદલે ટુર રૂપ ન થાય.
પૃથ–સ્પષ્ટ જળવ્ય દ્રાષ્ટાદરા કર્તા “ જુદો થયેલ ” જણાતું હોય ત્યાં તથા કત “સ્પષ્ટ થયેલો જણાતો હોય ત્યાં | ધાતુને બદલે ગિઢ ધાતુ વાપરવો.
પૃથક્ મવતિ–નિકa–ળ વડ–નિવડે છે-જુદો થાય છે. uદો મવતિ––નિવ્વરૂ–નિવડે છે સ્પષ્ટ ,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
