________________
લધુત્ત-અષ્ટમ અધ્યાય-તૃતીય પાદ
[ ૨૬
+ગ+૩+હસવ સા=તેણી
++મુ= મુ તુમ તું હૃહૂ+ગ+મુત્રસમુ =હું પિચ્છ–તે જુએ–બ્રેક્ષતામ્
હો-હૃતુ સા. હસ–સ સ્ત્રમ્ હસું –ાનિ કર્મ
જીમે-હું જોઉં–છે સૂત્રમાં સુ પ્રત્યયનું વિધાન તે કરેલું છે પણ પ્રાકૃત ભાષામાં ટુ ને બદલે ૩ ને વિશેષ ઉપયોગ છે તેમ છતાં આચાર્યો ૩ ને બદલે ટુ પ્રત્યયનું વિધાન જ કરેલું છે તેનું કારણ એ છે કે હું પ્રત્યય શૌરસેની, માગધી વગેરે ભાષામાં કામમાં આવે. અર્થાત પ્રાકૃમાં ૨ ને લેપ કરીને ૩ પ્રત્યય વાપરવો અને શૌરસેનીમાં તથા માગધીમાં હું પ્રય વાપરે, આ દષ્ટિએ વિચારતાં હું પ્રત્યય કરવાથી પ્રાકૃતનું કામ સરી જાય છે અને શૌરસેની તથા માગધીનું કામ પણ સરી જાય છે.
શિક વા દ્રારા ૭૪. ૮૩૧૭૩ મા મૂત્રમાં જણાવેલા બીજા પુરુષ એકવચનના નું પ્રત્યયને બદલે પ્રત્યય વિકપે વપરાય છે.
હા+;=++હુ=ાયું, રાષ્ટ્રિ, દિ–તું આપ– ડીસ્કુરા++મુત્રી
अतः इज्जमु-इज्जहि-इज्जे-लुकः वा ॥८।३।१७५॥
મકારાંત ધાતુને લાગેલા તે જ હુ પ્રત્યયને બદલે રુઝહુ, ફનહિ, રૂકને પ્રત્યયો વિકલપ વપરાય છે તથા એક રૂપ મુ પ્રત્યય વગરનું પણ થાય છે એટલે પ્રત્યયને લેપ પણ થઈ જાય છે. ++ફનાં હેન્ન
તું હસ–હસ હૃ++ ફૅટ્ટ=
, , હૃ+૩+ 1= 1 તથા ઝૂલ, , એવાં રૂપ પણ થાય છે. ફો અને રાત્રે માં ધાતુ કારાંત નથી તેથી આ નિયમ ન લાગે.
बहुषु न्तु ह मो ॥८॥३॥१७६॥ વિધિ, નિમંત્રણ આમંત્રણ વગેરે અર્યોમાં વપરાતા ત્રીજા પુરુષના બહુ ચનના સંસ્કૃત અતુ અને મતામ્ પ્રત્યયેને સ્થાને તુ પ્રત્યય વપરાય છે તથા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
