________________
પંચમ અધ્યાય
(દ્વિતીય પાદ) ભૂતકાળ
બુ-સામ્ય પરીક્ષા વા . બા ૨ા ૨I ભૂતકાળના ત્રણ પ્રકાર છે. ૧ હ્યસ્તન ભૂતકાળ, ૨ અદ્યતન ભૂતકાળ અને ૩ પરોક્ષ ભૂતકાળ,
૧. ચોવીસ કલાક પહેલાં થઈ ગયેલી ક્રિયાને સૂચવવા હ્યસ્તન ભૂતકાળ વપરાય છે.
૨. આજે ચોવીસ કલાકમાં થઈ ગયેલી ક્રિયાને સૂચવવા અદ્યતન ભૂતકાળ વપરાય છે.
3. બેલનાર માણસ જે ક્રિયાને પોતે જોઈ શકતા ન હોય એવી ભૂતકાળની ક્રિયા સૂચવવા માટે પરોક્ષ ભૂતકાળ વપરાય છે.
, સત્ અને વત્ ધાતુને ઉપર જણાવેલા ત્રણે ભૂતકાળને સૂચવવા પરોક્ષા વિભક્તિ વિકલ્પ થાય છે. આ પરક્ષા વિભકિત માત્ર પરોક્ષ ભૂતકાળમાં જ વપરાય છે પણ અહીં ત્રણે ભૂતકાળમાં પરોક્ષા વાપરવાનું વિધાન કરેલું છે.
૩૧+બુ = ગુઝાવ એટલે પશુ –ઘણુ વખત પહેલાં સાંભળ્યું. સવાઝૌવી -તેણે આજે સાંભળ્યું. ૩rોત -તેણે ગઈ કાલે સાંભળ્યું.
૩ +==વસર એટલે ઉપવાદ-ઘણા વખત પહેલાં પાસે આવેલે. સવાર –તે આજે પાસે આવેલ કામોત્ત-તે ગઈ કાલે પાસે આવ્યો.
અનુ+વન+ળ અનૂવાર એટલે મનવા-ઘણા વખત પહેલાં રહેલે. અવવારીતે આજે રહ્યો. અન્વવસત–તે ગઈ કાલે રહેલે. - ઉદાહરણેમાં તે ઉપસર્ગો સાથે પ્રયોગ આપેલા છે છતાં ઉપસર્ગ સિવાય પણ આ વિધાન સમજવાનું છે. જેમકે સુવે એટલે સુબ્રુવે, પોત , ગાળોત-અર્થ ઉપર પ્રમાણે.
_ ૫ ૨ ૧ | તત્ર વવપુજન તદ્રત / ૧ / ૨ / ૨ / માત્ર પક્ષ ભૂતકાળમાં જ ધાતુને વત્ (#) અને માન (ાન) પ્રત્યયો થાય છે. પરેલા વિભકિતના પ્રત્યોને માનીને ધાતુને જે કામ થાય છે તે બધું જ કામ ધાતુને આ પ્રત્યય લાગ્યા પછી પણ થાય છે એમ સમજવાનું છે-આ બન્ને પ્રત્યયોને પરીક્ષાના પ્રત્યયોની જેવા જ સમજવાના છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
