________________
લઘુવૃત્તિ-દ્વિતીય અધ્યાય-ચતુર્થ પાદ ૩૪૫ ભક્ત આવેલી ન હોય એવા વાળા નામના વા ની પૂર્વના આ ને પ વિકલ્પ બોલો અથવા શ ની પૂર્વના આ ને હસ્વરૂપે વિકલ્પ બેલ એટલે મ રૂપે વિકલ્પ બોલવો.
સૂત્રમાં માન*િ એવું પદ મૂકીને સૂત્રકાર એમ સૂચવે છે કે અહીં જે ૪ (ચા) નો નિર્દેશ કરેલ છે તે જ, પુત્ર પ્રત્યયની કે વાન પ્રત્યયની સાથે સંબંધ ન રાખતો હોવો જોઈએ તથા આજુ વાળા જે નામના આ ને ૬ કે આ બલવાન છે તે નામને મદ્ અવિશેષણરૂપ નામથી અર્થાત અપંલિ ગાર્થક નામથી વિહિત કરેલ હોય તો આ નિયમ તેવા ગર્ ને ન લાગે.
इ-खदवा+का खदविका अ-खट्वका
કે ન થયો ત્યારે-વફ્ટવા સર્વ+=+==ા =સર્વા -આ પ્રયોગમાં “a” શબ્દનો અર્થ પુલિંગરૂપ પણ થઈ શકે છે, અર્થાત્ સર્વ શબ્દ વિશેષણરૂપ હોવાથી ગમે તે લિંગને અર્થ સૂચવી શકે છે–સર્વ શબ્દનો અર્થ પુલિંગરૂપ પણ થાય છે માટે આ નિયમ ન લાગ્યો પણ આવનારા રાજા૧૧૧ાા નિયમ દ્વારા સવા નું ના રૂપ બનેલ છે, દુ+=ટુઢા-અહીં રાજા ૧૦૪ નિયમ વડે હસ્વ થયો. આ રૂપમાં આવેલા ચા નો , ન પ્રત્યય સાથે સંબંધ રાખે છે માટે અહીં આ નિયમ ન લાગ્યા.
વિચરવાજો ના – પ્રિયા રવા રચ ા પ્રચવવા ના – આ પ્રયોગમાં પછી તરત જ આર્ નથી પણ વિભક્તિ છે તથા પ્રિય
મ્ તિઝાનતા સ્ત્રી પ્રિયવાદ ત્રી–આ પ્રગમાં પણ ના પછી તરત જ બાપૂ નથી પણ વિભક્તિ છે, આમ હોવાથી આ બંને પ્રયોગોમાં આ નિયમ ન લાગ્યો. માતૃ-આ પ્રયોગમાં “#ા’ ની પૂર્વે માન્ જ નથી પણ ત્રદ છે તેથી આ નિયમ ન લાગે.
આ સૂત્રમાં અપંસદ એવો નિર્દેશ કરેલ છે તેને અર્થ મયુમર્થક સમજવાનો છે. અપુમર્થ એટલે જે શબ્દનો અર્થ પુંલિંગી ન હોય તે
પ્રસ્તુત સૂત્રમાં આચાર્યશ્રીએ વાપરેલ અવેસઃ ને બદલે પાનનીય વ્યાકરણમાં અમrfષત૬ શબ્દ વપરાયેલ છે. (જુ૦૭૩૪૮) અમify એટલે જે વડે પુમર્થક ભાષિત ન થ હોય ને નામ. આમ આ અર્થ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
