________________
લઘુવૃત્તિ-પ્રથમ અધ્યાય-ચતુર્થ પાદ
[૧૦૯
પૂર્વવર શબ્દનું (સપ્તમી એકવચન) પૂર્વાવરહિમન્ ન થાય, પણ પૂર્વારે થાય –પૂર્વમાં અને પરમાં.
ઉતરતમ શબ્દનું ઉતરાતમાનામ્ (ષષ્ઠી બહુવચન) રૂપ થાય. પણ તરવતષા રૂપ ન થાય—કેટકેટલાએનું. વાતરતમ શબ્દ ૧૧ મા નિયમથી હરિ ન ગણાયાથી તેને મ પ્રત્યય ન લાગે પણ “” પ્રત્યય લાગે તેથી જ પ્રત્યયવાળા વિતરક્રતમ શબ્દનું ઝરતમા: (પ્રથમ બહુવચન) રૂપ થાય પણ તરતમ ન થાય—કેટકેટલા. ૧૪૧૨
तृतीयान्तात् पूर्वावरं योगे ॥१।४।१३॥ ત્રીજી વિભક્તિવાળા નામની સાથે સીધે સંબંધ ધરાવનાર અને ત્રીજી વિભક્તિવાળા નામ પછી તરત જ આવનાર એવા પૂર્વ અને અવાર શબ્દોને સર્વાઢિ રૂપે ન સમજવા. માન પૂર્વાય માસપૂર્વાય –માસપૂર્વ ન થાય—એક મહિના જેટલા પૂર્વનાને
માટે.
વિનેન યાવરાય-હિનાવાય.fટાવર ન થાય–એક દિવસ જેટલા પાછળના માટે.
પૂર્વ માન–આ પ્રયોગમાં પૂર્વ શબ્દ ત્રીજી વિભક્તિવાળા નામ પછી તરત જ નથી આવ્યું પણ પહેલાં આવ્યો છે એટલે પૂર્વાય મારે ન થાય પણ પૂર્વ માસન જ થાય—એક માસ જેટલા પહેલાંના માટે. ૧૪ ૧૩
तीयं तिकार्ये वा ॥१।४।१४॥ જે શબ્દને છેડે તીય પ્રત્યય લાગેલ હોય તે શબ્દને જ્યારે છે, ફરિ, ૪ અને હિ પ્રત્યે લાગેલા હોય ત્યારે તે પ્રત્યયોને બદલે રમે, માતર, મિનું તથા હૈ, થાક વગેરે વિકલ્પ બેલાય છે. મૈ – દ્વિતીય + હે = દ્વિતીય + 9 = દ્વિતીય અથવા દ્વિતીયાય –
બીજાને માટે ā – દ્વતીયા + તે = દ્વિતીયા + 9 = દ્રિતીયરો અથવા દ્વિતીયા
–બીજીને માટે દિતી – = દ્રિતીય – આ પ્રયોગમાં તે કસિ વગેરે કઈ પ્રત્યય લાગેલા નથી, પણ પ્રત્યય લાગેલો છે તેથી દ્વિતીય શબ્દ સર્વાદ રૂપે ન ગણાય. તેને લીધે તેનું ચતુથીનું એકવચન દ્વિતીય ક્રમે ન થાય પણ દ્વિતીયઢાય (બીજાને માટે) થાય. ૧૪૧૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
