________________
૧૦૦]
સિદ્ધહેમચંદ્ર શાનુશાસન
પ્રથમ–પહેલું.
અ૫–અલ્પ–થોડું વર–છેલું
વિકેટલુંક નેમ + = નેમ + મર્ = નેમ + ૬ = તેને અથવા તેમા: મર્થ + નન્ન = ગઈ + મ = મર્થ + ૬ = મળે , મર્યા:
એ જ પ્રમાણે પ્રથમ–પ્રથમ-પ્રથમ, જામ-રરમે, નરમાર, મા– અરે, અ31:, તિ –તિ, ઋતિપથા: તવ કથા–દ્ધિ + ત = દ્રિતા–દિત, દ્વિતયા: | શ્રી પ્રય–ત્ર + અ = ત્રય–ત્ર, ત્રયા: |
આ શબ્દોમાં માત્ર એક એમ શબ્દને સર્વાદ્રિ તરીકે અને એવું એક રૂપ જ પ્રાપ્ત હતું તે આ નિયમ દ્વારા નેગે, નેમાર એમ બે રૂપ થયાં અને બાકીના અધ વગેરે શબ્દોને કેવળ અર્ધા, પ્રમાદ એવું જ પ્રાપ્ત હતું તેને બદલે આ નિયમ દ્વારા ગ–અધ: પ્રથમ-પ્રથમ એવાં બે બે રૂપ થયાં. ૧૪૫૧ બે.
द्वन्द्वे वा १।४।११॥ કોઈ પણ સર્વાઢિ શબ્દ જ્યારે બીજા કોઈ સર્વાઢિ શબ્દ સાથે ઇન્દ્ર સમાસમાં આવેલ હોય અથવા ઠન્દ સમાસને છેડે સર્વાદ્રિ શબ્દ હોય ત્યારે તેવા દ્વન્દ સમાસવાળા સદ્ધ શબ્દને લાગેલા ગત્ પ્રત્યયને બદલે ડું વિકલ્પ બોલ. પૂર્વ + ૩ત્તર = પૂર્વોત્તર–પૂર્વોત્તર, પૂર્વોત્તરી–પુર્વ અને ઉત્તર દ્રત + ક્રતમ = દ્રતવરમે, હawતમા–કેટલા અને દાંત. ૧૪ ૧૧.
સર્વારિક શિકારા ૧૧ મા સત્રમાં સૂચવ્યા મુજબ જે સf શબ્દ, દ્વન્દ સમાસમાં આવેલ હોય તેને સર્વાધિરૂપે ન સમજવો. અર્થાત એવા દ્વન્દ સમાસમાં આવેલા સર્વાઢિ શબદને, સર્વાઢિને જે ભૈ, માત્, રિમન વગેરે પ્રત્યયો લાગે છે તે ન લાગે.
પૂર્વાપર શબ્દનું પૂર્વાપરય (ચતુથી એકવચન–પૂર્વ અને પછીના માટે) રૂપ થાય, પણ પૂર્વવર ન થાય. પૂર્વોત્તર શબ્દનું પૂર્વાવત (પંચમી એકવચન–પૂર્વનાથી અને પછીનાથી) થાય, પણ પૂર્વાવ-માત ન થાય.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
