________________
૨૦
મહાવીર વાણી વખતે જ પ્રેય તરફના વલણને મર્યાદામાં રાખવાનું પ્રબળ લક્ષ્ય રાખવું જોઈએ તો જ વલણો બદલી શકાય. જીવનવ્યવહારની પ્રવૃત્તિની દિશા પરિશ્રમની હોય અને સંયમ, તપ વગેરે અનુષ્ઠાનોની સાધનાની દિશા પૂર્વની હોય અથતું એ અનુષ્ઠાનો જીવનને અડતાં જ ન હોય, વિવેક વગર મનને તાણ ન પડે એ રીતે, એક વ્યસન થઈ ગયું હોય એવી શુષ્ક રીતે કરવામાં આવતાં હોય વા મૂળ લક્ષ્ય ચૂકી જઈ ધનની આશા, સ્ત્રીપુત્રની આશા, રૂપલાવણ્ય સૌંદર્યની પ્રાપ્તિની આશા એવી અનેક આશાઓ સાથે એ અનુષ્ઠાન કરવામાં આવતાં હોય તો સમજવું કે સાધનાની દિશા લક્ષ્યથી ઊંધી છે. જ્યાં શ્રેય તરફનું વલણ અને સાધના વચ્ચે કશો જ મેળ ન હોય તે પરિસ્થિતિ જીવનને શનિ - કરે છે એટલું જ નહિ એવી મેળ વગરની સાધનાથી ઘણી વાર વિપરીત પરિણામો ય આવે છે અને પોતાને શ્રેયાર્થી માનતા મનુષ્યનું જીવન વણસી જાય છે એ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે. આ બધું સ્પષ્ટ સમજવા એક ડોશીની આ વાત ધ્યાનમાં રાખવાની છે:
એક ડોશી હતી, શરીર ખડતલ અને ભગવાનની ભારે ભગત, રોજ ને રોજ મંદિરે જાય અને રડવું આવી જાય એ રીતે કલાકેક સુધી ભગવાનની સેવા પૂજા ભકિત દીવો આરતી બધું જ કરે અને છેલ્લે સંસારમાંથી છુટકારાની માંગણી કરે. સૂરજ ઊગવાનું કદાચ ભૂલી જાય પણ ડોશી મંદિરે આવવાનું ન ચૂકે એવો તેનો દઢ નિયમ. પૂજારી પણ ડોશીની ભક્તિ ઉપર ફિદા થઈ ગયો. એમ કરતાં એક દિવસ ડોશી મંદિરે ન આવી શકી. પૂજારીએ વિચાર્યું કે આમ કેમ થયું-શું ડોશી મોક્ષધામમાં પહોંચી ગઈ ? એ સિવાય તે આવ્યા વિના ન રહે, પૂજારી તો લોટ માગવાનું બહાનું કરીને ડોશીને ઘરે પહોંચ્યો. ડોશીએ પૂજારીને ખાસો મજાનો આવકાર આપ્યો અને દોથો ભરીને તાજો હાથે દળેલો ઘઉનો લોટ આપ્યો. વાતનો તાગ લેવા પૂજારી તો બેઠો અને ડોશીમા સાથે વાતે વળગ્યો. વાત કરતાં ખબર પડી ગઈ કે આજે ડોશીની ભેંશને મરેલું પાડું આવેલું, તેથી ભેંસ કેમ કરીને દોહવા ન દે, એની મથામણમાં જ ડોશી મંદિરે આવવું ચૂકી ગયાં. પૂજારી સમજ્યો કે ડોશીના મનમાં મોક્ષધામની કલ્પના કાંઈ જુદા પ્રકારની લાગે છે. ફરી વળી ડોશીમાએ મંદિરનાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org