Page Text
________________
૧૫ર
મહાવીર વાણી છે. એ વર્ગણાઓમાં રૂપ, રસ, ગંધ, અને સ્પર્શ એ ચારે ગુણો હોવા ઉપરાંત ધ્વનિરૂપે થવાનો પણ તેનો સ્વભાવ છે. નિમિત્ત મળતાં એ વર્ગણાઓમાંથી ધ્વનિરૂપ શબ્દ ઊપજે છે. જૈનપરંપરા શબ્દની ગતિ અને વજન પણ માને છે. આપણા સ્થૂલ તોલાંથી એનું વજન કરી શકાતું નથી. જેમ વરાળનું વજન છે, પવનનું વજન છે એમ શબ્દનું વજન છે. તથા શબ્દની ગતિ ઘણી ઝડપવાળી છે એમ જૈન પરંપરા માને છે. પૂરજોસથી બરાબર પેદા થયેલો
ધ્વનિ લોક – આકાશના છેડા સુધી પહોંચી જાય છે એ હકીકત પણ જૈનપરંપરા કહે છે. શબ્દમાં પવનની ગતિ પ્રમાણે ફેલાવાની પણ શકિત છે અને વીખરાઈ જવાની પણ શકિત છે. આ રીતે શબ્દ, મૂર્ત, જડ, પુદગલ છે; પણ આકાશનો ગુણધર્મ કે સ્વભાવ નથી. આ જોતાં વેદાનુસારી ન્યાય - વૈશેષિક પરંપરા કરતાં જૈનપરંપરાની માન્યતા શબ્દના સ્વરૂપ વિશે જુદા પ્રકારની છે. ન્યાયવૈશેષિક પરંપરામાં શબ્દને આકાશનો ગુણ માનવામાં આવેલ છે.
૫. કાળ - વસ્તુમાત્રમાં જે જે વિવિધ પરિણામો – વિવિધ રૂપાંતરો – થાય છે તેનું નિમિત્ત કારણ કાળ તત્ત્વ છે.
આત્મા જે વિવિધ પરિણામોને પામ્યા કરે છે અને જડ દ્રવ્યો પણ જે વિવિધ રૂપાંતરોને પામ્યા કરે છે તે કાળતત્ત્વ વિના ન સંભવે. વર્તના એટલે વર્તવું - વર્તમાન ભૂત અને ભવિષ્ય રૂપે વર્તવું. આચાર્ય હેમચઢે પોતાના યોગશાસ્ત્રમાં કાલતત્વનો વિચાર બતાવતાં “તી કવિ:” એમ કહીને કાળના અનેક અણુઓ – પરમાણુઓ – હોવાનું જણાવેલ છે. વૈદિક પરંપરા પણ આ કાળદ્રવ્યને સ્વીકારે છે.
૬. ઉપયોગ - એટલે અનુભવ - સુખ, દુ:ખ, જ્ઞાન, અજ્ઞાન, ક્રોધ, અક્રોધ વગેરેનો અનુભવ.
૭. જ્ઞાન - ‘આ કાંઈક છે' એવું તદ્દન સામાન્ય જ્ઞાન થયા પછી વિશેષ જિજ્ઞાસા થતાં તે બાબત જે વધુ માહિતી થાય તેનું નામ જ્ઞાન. જેમકે આ કંઈક છે' એવો બોધ થયા પછી એ જ બાબત “એ તો માણસ છે' એનું નામ શ્રસિંહ છે” “જાતે ક્ષત્રિય છે' “ભારે બહાદુર છે' “મારો પાડોશી છે અને ખાસ સ્નેહી છે' એવા પ્રકારના બોધનું નામ જ્ઞાન.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004697 |
| Book Title | Mahavira Vani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bechardas Doshi |
| Publisher | USA Jain Institute of North America |
| Publication Year | 1997 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 8 MB |