________________
અપ્રમાદવ
૧૩
નિરોણ
નિર્વાણદશાનો અનુભવ કરે છે. ૩
જીવનશુદ્ધિને માટે પ્રયત્ન કરનારા, સ્મૃતિને * જાગ્રત રાખનારા, પવિત્ર પ્રવૃત્તિવાળા, વિચારીને કામ કરનારા, “માયા', “પ્રકૃતિ', “કર્મ', વગેરે શબ્દો “આત્માનાં બંધનો' અર્થમાં સમાન રીતે પ્રચલિત છે.
* મૂળમાં આ માટે જવલ્લેજ (યોગક્ષેમ) શબ્દ છે. પાલિકોશ અભિધાનપ્પદીપિકામાં “નિર્વાણના પર્યાય માટે બીજા અનેક પર્યાય સાથે “
યોમ' શબ્દ પણ આપેલ છે. બૌદ્ધ પરંપરામાં “ગ” શબ્દ બે ત્રણ અર્થમાં વપરાયેલ છે. જેમાં એટલે કામક્રોધ વગેરેનો સંગ, બીજો અર્થ ધ્યાનને ઉપાય, ત્રીજો અર્થ યુક્તિ-જના. કામક્રોધાદિ વાસનામય દેના સંગથી બચાવી લેવામાં જે સમર્થ હોય તેનું નામ “યોગક્ષેમ'. આ રીતે જોતાં “ગફખેમ' શબ્દ “નિર્વાણુ”નો ભાવ બરાબર બતાવે છે; માટે જ આ ભાષાંતરમાં તેનો અર્થ વાસનાનાં બંધનોને છેદી નાખવામાં સમર્થ એવો આપે છે, આ જ પુસ્તકમાં સોળમા પ્રિયવર્ગની ૧ લી ગાથામાં “પોમ'ને અર્થ ધ્યાનને ઉપાય વગેરે અધ્યાત્મને ઉચિત પ્રવૃત્તિ એવો કરેલો છે; અને અયોગ'નો અર્થ તેથી ઊલટો છે, એ પણ એ જ ગાથામાં બતાવેલ છે. જૈન પરંપરામાં પણ “યોગ' શબ્દ આ જ પ્રકારના જુદા જુદા અર્થોમાં વપરાયેલો મળે છે. “નિર્વાણ માટે આર્યપરંપરાનાં દર્શનમાં “મોક્ષ', “મુક્તિ', “શિવ', “બ્રહ્મ', “નિર્વાણુ વગેરે શબ્દ સમાન અર્થમાં પ્રચલિત છે.
* ભાષામાં “સ્મૃતિ” શબ્દને જે ભાવ છે, તેના કરતાં અધ્યાત્મશાસ્ત્રમાં અને ખાસ કરીને બૌદ્ધપરંપરામાં તેનો ખાસ વિશેષ ભાવ આ પ્રમાણે છે–અપ્રમાદ' શબ્દ જે અર્થને સૂચવે છે, તે જ અર્થમાં અહીં “સ્કૃતિ' શબ્દનો પ્રયોગ છે–સ્મૃતિ એટલે અધ્યાત્મ સંબંધે જાગૃતિ-વિક; કાયસ્મૃતિ એટલે શરીરની એકેએક
ભાષાંતર
પિયામાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
