________________
વિનયહાવિંશિકા/બ્લોક-૩ કાયિક, (૨) વાચિક અને (૩) માનસિક જેમ કોઈ શ્રાવક ભગવાનની ભક્તિ કરતી વખતે પુષ્પાદિક પૂજા કરતા હોય ત્યારે કાયિક ક્રિયા ભગવાનના ગુણોને અભિમુખ જવાને અનુકૂળ વ્યાપારરૂપ છે, વળી તે વખતે અંતરજલ્પાકારરૂપ વચનયોગ વર્તતો હોય, તો તે વાચિકયોગ પણ ભગવાનના ગુણને અભિમુખ જવાના યત્નરૂપ છે, અને મનોયોગ પણ ભગવાનના ગુણોથી આત્માને વાસિત કરવા માટે પ્રવર્તતો હોય, તો તે ત્રણે યોગોનો વ્યાપાર પ્રતિરૂપ યોગથી ઉપચાર વિનય છે.
કાયયોગથી થતો ઉપચારવિનય- તથાવિધ મનોયોગથી પ્રેરિત કાયવ્યાપાર હોય તો તે કાયિક ઉપચારવિનય છે. જેમ કોઈ શ્રાવકને ભગવાનના ગુણોનું પરિજ્ઞાન હોય અને તેના કારણે ભગવાન પ્રત્યેના બહુમાનથી પ્રેરાઈને કાયા દ્વારા ભગવાનની પુષ્પાદિક પૂજા કરતા હોય, ત્યારે સાક્ષાત્ મનોવ્યાપાર ભગવાનના ગુણોમાં ઉપયુક્ત ન હોય, પરંતુ કાયાથી થતા પુષ્પાદિક વ્યાપારમાં મન ઉપયોગવાળું હોય, અને તેના કારણે ભગવાન પ્રત્યેના બહુમાનભાવની વૃદ્ધિ થતી હોય તો તે કાયિકયોગ ઉપચારવિનય છે.
વાચિકયોગથી થતો ઉપચારવિનય :- તથાવિધ મનોયોગથી પ્રેરિત વાચિક વ્યાપાર હોય તો તે વાચિક ઉપચારવિનય છે. જેમ કોઈ શ્રાવકને ભગવાનના ગુણોનું પરિજ્ઞાન હોય અને તેના કારણે ભગવાન પ્રત્યેના બહુમાનથી પ્રેરાઈને વચનો દ્વારા ભગવાનની સ્તુતિ કરતા હોય, ત્યારે સાક્ષાત્ મનોવ્યાપાર ભગવાનના ગુણોમાં ઉપયુક્ત ન હોય, પરંતુ તે તે વચનો દ્વારા ભગવાન પ્રત્યેના બહુમાનભાવની વૃદ્ધિ થતી હોય તો તે વાચિક્યોગ ઉપચારવિનય છે.
માનસયોગથી થતો ઉપચારવિનય :- કોઈ સાધક યોગી ભગવાનના પારમાર્થિક ગુણોને જાણતા હોય અને તે ગુણોના સ્મરણ દ્વારા ભગવાન પ્રત્યેના બહુમાનભાવની વૃદ્ધિ થતી હોય તો તે માનસયોગ ઉપચારવિનય છે. III
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
