Page Text
________________
૬૨
પાતંજલયોગલક્ષણવિચારદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૫ પામે તેવી છે તેથી, દ્રષ્ટા અને દશ્યથી ઉપરક્ત એવું ચિત્ત સર્વ અર્થના विषयवाणुछ. ||१५||
* सही ति=पुरुष३५ यितशस्ति सम४वी. यिति-यित्-पुरुष-थितशतिચિતિશક્તિ, આ બધા એકાર્થક-સમાનાર્થક શબ્દ છે.
*यित्तत:४२९, सांज्यमत प्रभाए। अंत:४२५=बुद्धि, स.७२ भने मन, मे ત્રણ અંતઃકરણરૂપ છે. એ ત્રણનો સમુદાય ચિત્ત શબ્દથી વાચ્ય છે, તો પણ કેટલાક સ્થાને બુદ્ધિને પણ ચિત્ત શબ્દથી વાચ્ય કરેલ છે. ત્યાં પણ અર્થથી ત્રણના સમુદાયરૂપ બુદ્ધિ ગ્રહણ કરવી. टीs:___ अङ्गेति-चिति: पुरुषरूपा चिच्छक्तिः, अङ्गाङ्गिभावचाराभ्यां परिणामपरिणामिभावगमनाभ्याम्, अप्रतिसङ्क्रमा अन्येनासङ्कीर्णा, यथा हि गुणा: स्वबुद्धिगमनलक्षणे (अङ्गाङ्गिभावलक्षणे) परिणामेऽङ्गिनमुपसङ्क्रामन्ति तद्रूपतामिवापद्यन्ते, यथा चा(वा)लोकपरमाणव: प्रसरन्तो विषयं व्याप्नुवन्ति, नैवं चितिशक्तिः, तस्याः सर्वदैकरूपतया स्वप्रतिष्ठितत्वेन व्यवस्थितत्वादित्यर्थः । तत्-तस्मात्, चित्सन्निधाने (तत्सन्निधाने) बुद्धस्तदाकारतापत्तौ चेतनायामिवोपजायमानायां बुद्धिवृत्तिप्रतिसङ्क्रान्तायाश्च चिच्छक्तेर्बुद्ध्यविशिष्टतया (बुद्धिवृत्तिप्रतिसङ्क्रान्ता च चिच्छक्तिर्बुद्धिवृत्तिविशिष्टतया) सम्पत्तौ स्वसम्बुद्ध्युपपत्तेरित्यर्थः, द्रष्ट्रदृश्याभ्यामुपरक्तं द्रष्टरूपतामिवापन्नं गृहीतविषयाकारपरिणामं च, चित्तं सर्वार्थगोचरं सर्वविषयग्रहणसमर्थं भवति । तदुक्तं - __"चितेरप्रतिसङ्क्रमायास्तदाकारापत्तौ स्वबुद्धिसंवेदनं” (यो.सू. ४/२१), "द्रष्टदृश्यापरक्तं चित्तं सर्वार्थ” (यो.सू. ४/२२), यथा हि निर्मलं स्फटिकदर्पणाद्येव प्रतिबिम्बग्रहणसमर्थं एवं रजस्तमोभ्यामनभिभूतं सत्त्वं शुद्धत्वाच्चिच्छायाग्रहणसमर्थं, न पुनरशुद्धत्वाद्रजस्तमसी, ततो न्यग्भूतरजस्तमोरूपमङ्गितया सत्त्वं निश्चलप्रदीपशिखाकारं सदैवैकरूपतया परिणममानं चिच्छायाग्रहणसामर्थ्यादामोक्षप्राप्तेरवतिष्ठते । यथाऽयस्कान्तसविधाने लोहस्य चलनमाविर्भवति, एवं चिद्रूपपुरुषन्निधाने सत्त्वस्याभिव्यङ्ग्यमभिव्यज्यते चैतन्यमिति ।।१५।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004671 |
| Book Title | Patanjalyoglakshanvichar Dvantrinshika |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 200 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Yoga |
| File Size | 8 MB |