Page Text
________________
૧૨
પાતંજલયોલક્ષણવિચારદ્વાાિંશિકા/સંકલના અધ્યવસાયવાળો છે, તેથી પુરુષ કર્મને વશ થઈને ભોગમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે, અને કર્મની વિડંબણાનું પુરુષને જ્ઞાન થવાથી અપવર્ગને સાધવા માટે પુરુષ યોગમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેમ માનવું જોઈએ.
પૂર્વમાં ગ્રંથકારશ્રીએ કહ્યું કે પતંજલિ ઋષિ આત્માને અપરિણામી માને છે. માટે તેમના મતમાં મોક્ષની સાધના સંગત થાય નહિ. તેના નિવારણ માટે આત્માને અપરિણામી સ્વીકારવા માટે પતંજલિ ઋષિ શ્લોક-૧૩માં યુક્તિ આપે છે :
જ્ઞાનને કારણે ચિત્તની વૃત્તિઓ સદા થાય છે, અને ચિત્ત પ્રકૃતિમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું હોવાથી જડ છે, તેથી તેમાં જ્ઞાનની પ્રતીતિ થાય નહિ. તે પ્રતીતિની સંગતિ માટે પુરુષની ચિતુ છાયા ચિત્તમાં સંક્રમ થાય છે તેમ માનવું પડે; અને જો આત્માને પરિણામી સ્વીકારવામાં આવે તો આત્માની ચિચ્છાયાનો સંક્રમ સદા થાય નહિ, અને તેમ સ્વીકારીએ તો ચિત્તની વૃત્તિઓ સદા જ્ઞાનનું કારણ બને નહિ, અને ચિત્તની વૃત્તિઓ સદા જ્ઞાનનું કારણ થાય છે, તેમ સર્વને પ્રતીત છે; માટે ચિત્તવૃત્તિમાં જ્ઞાન કરવાની શક્તિનું કારણ ચિચ્છાયાનો સંક્રમ સદા થાય છે, તેમ માનવું પડે; અને ચિચ્છાયાનો સંક્રમ સદા સ્વીકારવા માટે પુરુષને અપરિણામી માનવો આવશ્યક છે.
પૂર્વમાં ગ્રંથકારશ્રીએ કહ્યું કે પતંજલિ ઋષિ પ્રકૃતિને સર્વજનસાધારણ એક માને છે. તેથી યોગમાર્ગને સેવીને એકની મુક્તિ થવાથી સર્વની મુક્તિની આપત્તિ આવે. તેના નિવારણ માટે પ્રકૃતિને સર્વજનસાધારણ એક માનવા છતાં સાધના કરીને એકની મુક્તિ થવાથી સર્વની મુક્તિની આપત્તિ ન આવે, તેની યુક્તિ શ્લોક-૧૮માં પતંજલિ ઋષિ આપે છે :
પ્રકૃતિ એક હોવા છતાં પ્રકૃતિમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી બુદ્ધિ પ્રત્યાત્મ ભિન્ન ભિન્ન છે. તેથી પ્રકૃતિમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી બુદ્ધિના વ્યાપાર દ્વારા એક આત્માની મુક્તિ થવા છતાં સર્વ આત્માની મુક્તિની આપત્તિ આવશે નહિ; કેમ કે સાધના કરીને કૃતાર્થ થયેલ પુરુષ પ્રત્યે પ્રકૃતિ નષ્ટ થયેલ હોવા છતાં અન્ય પુરુષ પ્રત્યે તે પ્રકૃતિ નષ્ટ થયેલ નથી. તેથી સર્વજનસાધારણ પ્રકૃતિ એક સ્વીકારવા છતાં એક પુરુષની મુક્તિમાં સર્વની મુક્તિની આપત્તિ નહિ આવે.
પૂર્વમાં ગ્રંથકારશ્રીએ કહ્યું કે પ્રકૃતિ જડ હોવાથી “મારે પુરુષનું પ્રયોજન કરવું જોઈએ,’ એ પ્રકારનો અધ્યવસાય જડ એવી પ્રકૃતિને થાય નહિ. તેથી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004671 |
| Book Title | Patanjalyoglakshanvichar Dvantrinshika |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 200 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Yoga |
| File Size | 8 MB |