________________
પ૯
યોગલક્ષણદ્વાત્રિશિકા/બ્લોક-૨૨ ટીકા :__ भावस्येति-तेन भावस्य अन्तःपरिणामस्य, मोक्षे मुख्यहेतुत्वं व्यवस्थितं, तेन स एव योग इत्युक्तं भवति, तस्यैव योगतश्चरमावर्ते क्रियाया अपि मोक्षे मुख्यहेतुत्वं, अतस्तस्या अपि योगत्वमिति ।।२२।। ટીકાર્ય :
તેન માવી ... યોગત્વમિતિ | તે કારણથી શ્લોક-૯માં બતાવેલ કે પ્રણિધાનાદિ આશય વગરની એક પણ ક્રિયા સુંદર નથી તે કારણથી, ભાવનું અંતઃપરિણામનું પ્રણિધાનાદિ આશયનું, મોક્ષમાં મુખ્ય હેતુપણું વ્યવસ્થિત છે. તેનાથી=ભાવનું મોક્ષમાં મુખ્યહેતુપણું છે તેનાથી, તે જs ભાવ જ, યોગ છે, એ પ્રમાણે કહેવાયેલું થાય છે. તેના જ ભાવના જ, યોગથી ચરમાવર્તમાં ક્રિયાનું પણ મોક્ષમાં મુખ્ય હેતુપણું છે. આથી તેનું પણ=ક્રિયાનું પણ, યોગપણું છે.
‘તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. ૨૨ાા. ભાવાર્થ :મોક્ષ પ્રત્યે ભાવ મુખ્ય હેતુ અને ભાવના યોગથી ક્રિયા પણ મુખ્ય હેતુ -
શ્લોક-૯માં સ્થાપન કર્યું કે પ્રણિધાનાદિ પાંચ આશયમાંથી કોઈપણ આશય તે ભાવ છે અને તે ભાવ વિનાની ક્રિયા મોક્ષનું કારણ નથી. તેનાથી એ ફલિત થયું કે મોક્ષપ્રાપ્તિ પ્રત્યે ભાવ મુખ્ય હેતુ છે, ક્રિયા મુખ્ય હેતુ નથી; કેમ કે જો ભાવ ન હોય તો ક્રિયામાત્રથી મોક્ષરૂપ કાર્ય થતું નથી.
આશય એ છે કે પ્રથમ શ્લોકમાં યોગનું લક્ષણ કરેલ કે - તનુષ્યદેતુવ્યાપારતા', ત્યાં તત્' શબ્દથી મોક્ષનું ગ્રહણ થાય છે અને મોક્ષનો મુખ્ય હેતુ ભાવ છે, અને તે ભાવ લક્ષ્યને અનુરૂપ વ્યાપારવાળો હોય ત્યારે તે ભાવમાં તસ્કૂધ્યત્વવ્યાપારતા' છે, માટે તે ભાવ યોગ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે મોક્ષને અનુકૂળ એવો ભાવ જીવમાં પ્રગટે અને તે ભાવ જ્યારે ઉત્તર-ઉત્તર ભાવને પ્રગટ કરતો હોય, ત્યારે તે ભાવ લક્ષ્યને અનુરૂપ વ્યાપારવાળો છે, અને તે લક્ષ્યને અનુરૂપ વ્યાપારવાળો ભાવ યોગ છે;
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
