________________
૨૩
જિનભક્તિદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૯-૧૦ બળથી પૂજા કરનાર શ્રાવક વીતરાગભાવને આસન્ન થાય છે, એ પ્રમાણે સાધુઓ કહે છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે જિનાલય નિર્માણની ક્રિયાને ભાવપૂજા કહેવામાં આવે તો શાસ્ત્રમાં તેને દ્રવ્યસ્તવ કહેવામાં આવે છે, તે સંગત થશે નહીં. તેનું સમાધાન કરતાં કહે છે – | વિધિપૂર્વકના જિનાલયના નિર્માણની ક્રિયામાં ઉત્તમ સામગ્રીરૂપ દ્રવ્ય છે, અને વીતરાગ પ્રત્યેના બહુમાનભાવથી યુક્ત સર્વ ઉચિત પ્રવૃત્તિઓરૂપ ભાવ છે. તેથી જિનાલય નિર્માણની ક્રિયા દ્રવ્ય અને ભાવ ઉભયથી અનુવિદ્ધ છે. માટે અપેક્ષાએ તેને ભાવસ્તવ કહી શકાય; તોપણ ભાવસ્તવરૂપ જિનાલયનિર્માણની પ્રવૃત્તિમાં વર્તતી દ્રવ્યસામગ્રીની પ્રધાનતાની અપેક્ષાએ શાસ્ત્રકારોએ તેને દ્રવ્યસ્તવ કહેલ છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જિનાલયનિર્માણની વિવેકપૂર્વકની પ્રવૃત્તિમાં મોક્ષને અનુકૂળ એવા ઉત્તમ ભાવો હોવાથી જિનાલય નિર્માણની ક્રિયા ભાવપૂજારૂપ ભાવયજ્ઞ છે. આમ છતાં બાહ્ય એવી ઉત્તમ સામગ્રીથી જિનાલયનું નિર્માણ થઈ રહ્યું છે, તે સામગ્રીની પ્રધાનતાને સામે રાખીને તેને દ્રવ્યસ્તવ કહેવામાં આવે છે, અથવા તો સંયમરૂપ ભાવસ્તવનું કારણ હોવાથી તેને દ્રવ્યસ્તવ કહેવામાં આવે છે, અર્થાત્ સંયમરૂપ ભાવસ્તવમાં ભાવની પ્રધાનતા છે, માટે સંયમ ભાવસ્તવ કહેવાય છે, અને જિનાલય નિર્માણની ક્રિયા વીતરાગમાં વર્તતા ચારિત્રગુણના રાગથી થાય છે, માટે સંયમપ્રાપ્તિનું કારણ છે; અને સંયમની પ્રાપ્તિ થશે ત્યારે ભાવની પ્રધાનતાવાળી એવી ભાવપૂજાની પ્રાપ્તિ થશે. માટે જિનાલયનિર્માણની ક્રિયા ભાવપૂજાની પ્રાપ્તિનું કારણ હોવાથી, ઉત્તમ ભાવોથી યુક્ત એવી દ્રવ્યસામગ્રીથી કરાયેલી તે પૂજાને દ્રવ્યસ્તવ કહેવામાં આવે છે. આવા શ્લોક :
जिनगेहं विधायैवं शुद्धमव्ययनीवि च । द्राक् तत्र कारयेद् बिंबं साधिष्ठानं हि वृद्धिमत् ।।१०।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
