________________
૫૮
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૮-૧૯ સંયમની આરાધના સમ્યક્ કરે અને ગ્લાન ન થાય એ જ મને ઇષ્ટ છે, પરંતુ કર્મના દોષથી કોઈ સાધુ ગ્લાન થાય અને તેઓની આરાધના સ્કૂલના પામતી હોય ત્યારે હું તેઓને ઔષધપ્રદાન દ્વારા તેમની સંયમની આરાધનામાં નિમિત્ત બનું એ પ્રકારના અભિપ્રાયથી ભાવનાજ્ઞાનવાળા પુરુષ અભિગ્રહ ગ્રહણ કરે.
વળી ભાવનાજ્ઞાન વગરના જીવો જે રીતે ગ્લાનને ઔષધપ્રદાન વિષયક અભિગ્રહ કરે છે, તે રીતે અન્ય પણ કોઈ ધર્માનુષ્ઠાન પૂલ બુદ્ધિથી કરે અર્થાત્ સ્કૂલ બુદ્ધિથી દાન આપે, દીક્ષા લે અથવા અન્ય કોઈ ધર્માનુષ્ઠાન કરે, તે સર્વ ધર્માનુષ્ઠાનમાં અવિવેક વર્તતો હોવાથી અનર્થ કરનાર છે; જ્યારે ભાવનાજ્ઞાનથી યુક્ત પુરુષ જે કોઈ અભિગ્રહ ગ્રહણ કરે કે જે કોઈ ધર્માનુષ્ઠાન કરે, તે સર્વ ભગવાનની આજ્ઞાને આગળ કરીને ઉચિત પ્રવૃત્તિરૂપ હોવાથી એકાંતે નિર્જરાનું કારણ છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે શ્રુતજ્ઞાન, ચિન્તાજ્ઞાન અને ભાવનાજ્ઞાન : આ ત્રણે પ્રકારનાં જ્ઞાનો મોક્ષને અનુકૂળ ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરાવનારાં છે, તેથી કલ્યાણનાં કારણ છે; તોપણ ભાવનાજ્ઞાનમાં જે પૂર્ણ વિવેક છે, તેવો વિવેક શ્રુતજ્ઞાન અને ચિત્તાજ્ઞાનવાળાને નથી. તેથી તેઓની પ્રવૃત્તિમાં જે અંશથી અવિવેક સંલગ્ન છે, તે અંશથી તેમનું કૃત્ય અનર્થને કરનાર છે; અને જે અંશથી યથાર્થ બોધ છે, તે અંશથી તેમનું કૃત્ય કલ્યાણનું કારણ છે. ૧૮ અવતરણિકા -
इत्थं च भावनैव सर्वक्रियाजीवातुरिति निगमयति - અવતારણિકાર્ય :
અને આ રીતે શ્લોક-૧૭-૧૮માં સ્થાપન કર્યું એ રીતે, ભાવના જ= ભાવનાજ્ઞાત જ, સર્વ ક્રિયાનો જીવાત છે=સર્વ ક્રિયાનો પ્રાણ છે, એ પ્રમાણે નિગમત કરે છે – શ્લોક :
तस्माद् भावनया भाव्यं शास्त्रतत्त्वं विनापरम् । परलोकविधौ मानं बलवन्नात्र दृश्यते ।।१९।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org