________________
દેશનાદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૧૫
બોધનું પરાવર્તન કરીને આત્માને અત્યંત ભાવિત કરે છે ત્યારે ભાવનાજ્ઞાનની પરિણતિ પ્રગટે છે, અને ભાવનાજ્ઞાનથી સંપન્ન થયેલા યોગીઓ સર્વત્ર અત્યંત ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરનારા હોય છે. તેથી સર્વને અનુગ્રહ કરવાની ઉચિત પરિણતિથી યોગ્ય જીવોને ઉ૫કા૨ ક૨વા યત્ન કરે છે, જે ઉપકારની પ્રવૃત્તિ સંજીવની ચારના દૃષ્ટાંતથી ભાવનાજ્ઞાનમાં મનાઈ છે.
જેમ પોતાના પતિને સંજીવની ચરાવવા અર્થે તે પ્રદેશવર્તી સર્વ ચારો ચરાવીને તે સ્ત્રીએ પોતાના પતિને પુરુષ બનાવ્યો, તેમ જે જીવો ભગવાનના શાસનને પામ્યા નથી, તેથી સંજીવનીને ચરતા નથી, આમ છતાં તત્ત્વની પ્રાપ્તિને માટે યોગ્યતાવાળા છે, તેવા જીવોના ઉપકારાર્થે ભાવનાજ્ઞાનવાળા યોગીઓ તેમને સર્વ દેવો પ્રત્યે મધ્યસ્થભાવ ઉત્પન્ન થાય અને તત્ત્વનો પક્ષપાત થાય તેવો ઉપદેશ આપીને તેમને સંજીવનીનો ચારો ચરતા કરે છે.
४७
જેમ કોઈ યોગ્ય જીવ વિશેષ બોધવાળો ન હોય અને સ્વદર્શનનો પક્ષપાત કરતો હોય તો તે જીવ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ કરી શકે નહીં, પરંતુ સ્વદર્શનની જે કોઈ માન્યતા છે, તેટલા માત્રમાં જ ઉદ્યમવાળો રહે છે. એવા જીવને જો તત્ત્વાતત્ત્વની વિશેષ પ્રજ્ઞા પ્રગટાવવા અર્થે મધ્યસ્થભાવ ઉત્પન્ન કરાવે, અને તત્ત્વનો રાગ ઉત્પન્ન કરાવે, તો તે જીવ તત્ત્વની જિજ્ઞાસાથી સર્વ યોગીઓ પાસે તત્ત્વ સાંભળવા જાય; અને જેમ જેમ અન્ય અન્ય પાસે તત્ત્વશ્રવણ કરે, તેમ તેમ તત્ત્વાતત્ત્વના વિભાગને અનુકૂળ તેની બુદ્ધિ પરિષ્કૃત બને છે; અને જ્યારે તેની બુદ્ધિમાં સર્વજ્ઞએ કહેલ તત્ત્વ જ તત્ત્વરૂપે ભાસે છે, ત્યારે સંજીવની જેવા ભગવાનના વચનની પ્રાપ્તિ થવાથી તે પશુ જેવો જીવ પુરુષ બને છે.
અહીં ટીકામાં કહ્યું કે ‘આ રીતે અર્થાત્ જે રીતે તે સ્ત્રી પોતાના પતિ પ્રત્યે કૃપાપર હતી તેથી સર્વ ચારો ચરાવ્યો, એ રીતે, ભાવનાજ્ઞાન સર્વત્ર કૃપાપર થાય છે.' તેનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જે રીતે તે સ્ત્રીએ સર્વ ચારો ચરાવીને પોતાના પતિને પુરુષ બનાવ્યો, એ રીતે ભાવનાજ્ઞાનવાળા યોગી સંજીવની નહીં ચરનારા એવા પુરુષને સર્વ ચારો ચરાવીને સંજીવની ચરાવવા યત્ન કરે છે; અને જેઓ સંજીવની ચરી રહ્યા છે, તેવા જૈનદર્શનને પામેલા યોગીઓને વિશેષ પ્રકારનો બોધ કરાવીને વિશેષ સંજીવની ચરાવે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org