________________
૩૯
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૩ આજ્ઞાતી પ્રધાનતાનું દ્યોતક, તાત્પર્યવૃત્તિથી થતું જ્ઞાન ભાવનામય છે. . વળી તે ભાવનામય જ્ઞાન કેવું છે? તે સ્પષ્ટ કરે છે –
અશુદ્ધ જાત્યરત્વની=સ્વભાવથી જ અન્ય જીવરત્નથી અધિક જ્ઞાનની દીપ્તિનો સ્વભાવ છે જેને એવા ભવ્યરૂપ અશુદ્ધ જાત્યરત્નતી, આભા જેવું=કાન્તિ તુલ્ય, ભાવનામય જ્ઞાન છે.
શાસ્ત્રોના તાત્પર્યને કહેનાર એક વાક્યથી શ્રોતાને ક્રમસર શ્રુત, ચિન્તા અને ભાવનાજ્ઞાન થાય છે, એમ પૂર્વમાં કહ્યું. ત્યાં તૈયાયિક શંકા કરે છે --
વેચ .. વિપશ્વિતસ્મિfમઃ | એક વાક્યના=વિધિ કે નિષેધને કહેનારા શાસ્ત્રના એક વાક્યના, કેવી રીતે શ્રુતાદિ વ્યાપારો થાય? કેવી રીતે શ્રુતચિંતા-ભાવનાના વ્યાપારો થાય? એ પ્રકારનું પરનું પ્રત્યવસ્થાન હોતે છતે યાયિકનો વિરોધ હોતે છતે, ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – જે પ્રમાણે તને ઇન્દ્રિયનું સવિકલ્પક જાનીય હોતે છતે=ઈન્દ્રિયનું સવિકલ્પક જ્ઞાન જાતીય હોતે છતે, સવિકર્ણાદિ છે=પ્રથમ સહિકર્ષ, પછી નિર્વિકલ્પ બોધ, અને પછી સવિકલ્પ બોધ છે; તે પ્રમાણે એકવાક્યના મુત, ચિંતા અને ભાવનાજ્ઞાનરૂપ વ્યાપારી છે, એ પ્રકારનો ઉત્તર છે. અધિક વર્ણન અમારા વડે ‘ઉપદેશરહસ્યમાં કહેવાયું છે. ૧૩
“' - અહીં ‘થિી નિવિકલ્પ બોધ અને વિકલ્પ બોધનું ગ્રહણ કરવું.
ભાવાર્થ :
ભાવનાજ્ઞાનનું સ્વરૂપ :
ચિન્તાજ્ઞાન પ્રગટ્યા પછી ભાવનાજ્ઞાન પ્રગટે છે, અને ચિન્તાજ્ઞાનમાં વિપક્ષની શંકાનો નિરાસ થયેલો હોય છે અર્થાત્ તે તે નયદૃષ્ટિથી અથવા પ્રમાણદૃષ્ટિથી “આ પદાર્થ આમ જ છે' તેવો નિર્ણય થયેલો હોવાથી પદાર્થની વિપરીત શંકાનો નિરાસ થયેલો હોય છે; અને વિપરીત શંકાના નિરાસનને દઢ કરવા માટે ભાવનાજ્ઞાનમાં મહાવાક્યથી નિર્ણાત અર્થમાં ભગવાનની આજ્ઞાને આગળ કરવામાં આવે છે અર્થાત્ ભગવાનની આજ્ઞા સર્વત્ર નિરપેક્ષ થઈને અસંગભાવમાં ઉદ્યમ કરવાનું કહે છે. તેથી મહાવાક્યથી જે બોધ થયો છે, તે બોધ અસંગભાવનું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org