________________
૧૬
દેશનાદ્વાáિશિકા/શ્લોક-પ-૬ જેમ શ્રોતાની ભૂમિકા પ્રમાણે દેશનાના વિવેકની આવશ્યકતા છે, તેમ શ્રોતાની બુદ્ધિની પક્વતાના ભેદથી પણ દેશનાના ભેદની આવશ્યકતા છે; અને જે વક્તાને શુદ્ધાશુદ્ધ, યોગ્યાયોગ્ય વિષયવાદિરૂપ વાણીનો વિવેક નથી, અને માત્ર શાસ્ત્રો ભણીને પોતે શાસ્ત્રો સમજાવી શકે છે એવું પંડિતપણાનું અભિમાન છે, એવા સાધુની વાણીમાં મિથ્યાત્વરૂપ વિષ વર્તે છે, જે સર્પના મુખમાં પણ નથી; કેમ કે સર્પના મુખમાં રહેલું વિષ પુદ્ગલાત્મક છે, જેથી સર્પ જેને હંસ આપે તેને એક ભવના મૃત્યુની પ્રાપ્તિ થાય, જ્યારે સાધુની વાણીમાં વર્તતું વિપર્યાસરૂપ વિષ, શ્રોતાની બુદ્ધિનો વિપર્યાસ કરાવીને શ્રોતાઓને સન્માર્ગથી દૂર કરીને દુરંત સંસારના પરિભ્રમણનું કારણ બને છે. તેથી અનેક જન્મોના દુઃખને દેનારું બને છે. આપણા અવતરણિકા -
बालादीनां लक्षणमाह - અવતરણિતાર્થ –
બાલાદિનાં લક્ષણોને કહે છે – ભાવાર્થ :
બાલાદિની અપેક્ષાએ ક્લેશનો નાશ કરનારી દેશના આપવી જોઈએ, એમ શ્લોક-૧માં કહ્યું, અને તેનાથી વિપરીત દેશના શ્રોતાના અહિતને કરનારી છે, તેમ શ્લોક-૫ સુધી સ્થાપન કર્યું. તેથી ઉપદેશકે બાલાદિના સ્વરૂપનું જ્ઞાન કરીને તે પ્રમાણે દેશના આપવી જોઈએ, એમ ફલિત થાય. તેથી ઉપદેશક માટે બાલાદિના સ્વરૂપનું જ્ઞાન આવશ્યક છે. માટે હવે બાલાદિનાં લક્ષણો બતાવે છે – શ્લોક :
तत्र बालो रतो लिङ्गे वृत्तान्वेषी तु मध्यमः ।
पण्डितः सर्वयत्नेन शास्त्रतत्त्वं परीक्षते ।।६।। અન્યથાર્થ -
તત્ર ત્યાં તે બાલાદિ શ્રોતાઓ મધ્યે નિત્તા =લિંગમાં રતલિંગમાત્રમાં રત વાતા=બાલ સુકવળી વૃત્તાન્વેષી-આચારને શોધનાર આચારના પ્રાધાન્યની
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
