________________
સાવલા
નિમિત્ત એટલે અન્ય; જેમ કે ગુરુ, શાસ્ત્ર, મૂર્તિ, જેમ કેશુભ ક્રિયા, અનુષ્ઠાન, મંત્ર જપ આદિ, જેમ કે બાકી બધી અન્ય પ્રવૃતિઓ. જયારે ચેતના આ બધા તરફ ઢળેલી હોય ત્યારે અંદર વૃત્તિ ન દેખાય. પણ ખરેખર વૃત્તિ નથી એમ નહીં; વૃત્તિ તો અંદર છે જ. અંદર કોઈ પણ જાતના નિમિત્ત વગર; નિમિત્ત એટલે અન્ય; અન્ય તરફ ચેતના ઢળેલી ન હોય અને ચેતના બિલકુલ એકલી પડી હોય ત્યારે વૃત્તિ ન દેખાય તો સ્વભાવ અંશ ખુલ્યો એમ કહેવાય.
સ્વભાવનો અંશ ખૂલે એટલે શું? કેવી રીતે?
પહેલા સ્વભાવનું ભાન, પછી નિરંતર હર પ્રવૃત્તિમાં સ્વભાવનું ધ્યાન. એ ધ્યાન વૃત્તિ અને સ્વભાવ વચ્ચે ભેદરેખા દોરશે. વૃત્તિ તમને વૃત્તિ તરફ દોરશે પણ ધ્યાનની તાકાત સ્વભાવ તરફ દોરી જશે અને ચેતના એમાં સ્થિર બનશે તો એટલું આવરણ તૂટશે. એ રીતે અંશ ખીલશે.
વિકાર કેમ તૂટે?
વિકારની જે ધારાઓ ઊઠે છે એને પૂરી ઊઠવા દો. કયાંય પણ, કોઈ પણ રીતે એને નદબાવો અને ગાઢ શાંતિથી બરાબર જુઓ; પણ અંદર ન ભળો અને પ્રતિક્રિયા ન કરો. આ પ્રક્રિયા કઠિનમાં કઠિન છે, પણ વિકારો તો જ તૂટછે.
આસકત એને કહેવાય જે વસ્તુમાં, વ્યક્તિમાં, ક્રિયામાં, પ્રવૃત્તિમાં પૂરેપૂરો ખોવાઈ જાય, ગળાડૂબ ડૂબી જાય. કારણ એ પોતે છે જ નહીં. એટલે કે એને અસ્તિત્વનું ભાન નથી, ત્યાં અજ્ઞાન છે માટે આસકિત છે.
જયારે અસકત (અનાસક્ત) એને કહેવાય; બહારથી જોતાં એ આસકત માણસની જેમ વસ્તુમાં, પ્રવૃતિમાં, ક્રિયામાં જોનારને ગળાડૂબ ડૂબેલો લાગે પણ પોતે અંદરથી પૂરેપૂરો જુદો હોય. એટલે વ્યવહારમાં પૂરેપૂરો બહાર, પણ અંદરથી પૂરેપૂરો અંદર. કારણ ત્યાં અસ્તિત્વનું ભાન છે, એટલે જ્ઞાતાનું ભાન છે માટે ત્યાં આસકિત નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
