________________
शतक २.-उद्देशक ५.
भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र. पदार्थ छोडी देवा योग्य छे अने कयो पदार्थ ग्रहण करवा योग्य छे' इत्यादि हकीकतने सारी पेठे समजनारा, ['असहेज' इत्यादि.] जेओ पोते असाहाय्य. घणा बळवान होवाथी बीजानी सहायताने लेता नथी अर्थात् 'करेलु कर्म करनारे ज भोगवद् जोइए' एवी अडग मनोवृत्ति राखी दरखना प्रसंगे पण जेओ देवादिकनी सहायता लेता नथी, अथवा अंत्यत सामर्थ्य ने लीधे घणा बळवान् देववगेरेथी पण जेओ स्वप्रतिज्ञाथी अचाल्य के, अथवा ज्यारे पाखंडिओ तेओने सम्यक्त्वथी चळाववा तेओना उपर आक्रमण करें छे त्यारे जेओ पोतानुं सम्यक्त्व साचववा बीजानी सहायता लेता नथी. कारण के तेओ ते पाखंडिओने हठाववा समर्थ छे अने जिनशासना अत्यंत चुस्त छे. तेमां वैमानिको ते देवो, 'असरे त्ति ] असरकमारो, अमरावती
नागेत्ति] नागकुमारो, ए बन्ने एक जातना भवनपतिओ छे. ['सुवणे' त्ति] सारा वर्णवाळा-ज्योतिषिक देवो ते सुवर्णो, यक्ष, राक्षस, किन्नर क्रमणीय, अने किंपुरुष ए बधा एक जातना व्यंतरो छे. ['गरुल'त्ति] गरुडनी निशानीवाळा सुपर्णकुमारो, तेओ एक जातना भवनपतिओ छे. गंधर्व अने मडोरगो ए एक जातना व्यंतरो छे. 'अणतिक्कमणिज' ति] जेओ चळाववा जेवा नथी, ['लट्ठ' त्ति ] जेओ अर्थने सांभळवाथी लब्धार्थ छे, लब्धार्थ.
हिअट ति ] अर्थनो निर्णय थवाथी गृहीतार्थ छ, [ 'पुच्छिअट्ट' ति] संदेहवाळा अर्थाने पूछवाथी पृष्टार्थ छ, [ 'अभिगहिअट्ठ' त्ति ] पूछेला गृहीतार्थ, पृष्टार्थ अर्थोनुं अभिगमन करवाथी अभिगृहीतार्थ छ, 'विणिच्छिअट्ट' ति] रहस्यने प्राप्त करवाथी विनिश्चितार्थ छे, एवी जातना छे माटे ज [ 'अट्ठि-मिज- स्यादि. पेम्माणुरागरत्ता'] जाणे जेओनां हाडका अने मज्जा, सर्वज्ञना वचन उपरना विश्वासरूप कसुंबा वगेरेना रंगधी रंगाएला न होय, अथवा हाडका अने मज्जामां जिनशासन संबंधी प्रेमानुरागथी जेओ रंगाएला छे. केवा प्रकारना उल्लेखथी तो कहे छे के, ['अयमाउसो' इत्यादि.] अयम-आ, 'आउसो' एटले हे चिरंजीव !, ['सेसे' ति ] निग्रंथना प्रवचनथी जूहूँ जे काइ-पैसो, अनाज, पुत्र, स्त्री, भाइबंध अने कुप्रवचन-बीजां शास्त्रो वगेरे.
४. 'सिअफलिह' ति "उच्छितमुन्नतम् , स्फटिकमिव स्फटिकं चित्तं येषां ते उच्छितस्फटिका:-मौनीन्द्रप्रवचनावाप्त्या परितुष्टमानसा इत्यर्थः" इति वृद्धव्याख्या. अन्येत्वाहुः-"उच्छ्रितः---अर्गलास्थानादपनीयोर्वीकृतो न तिरश्चीन:-कपाटपश्चाभागादपनीत इत्यर्थः, परिघोऽर्गला येषां ते उच्छितपरिघाः, अथवा उत्सृतः गृहद्वारादपगतः, परिघो येषां ते उत्सृतपरिघा:-औदार्यातिशयाद् अतिशयदानदा. यित्वेन भिक्षुकाणां गृहे प्रवेशार्थमनर्गलितगृहद्वारा इत्यर्थः. 'अवंगुअदुवारे' त्ति "अप्रावृतद्वाराः कपाटादिभिरस्थगितगृहद्वारा इत्यर्थः, सहर्शनलाभेन न कुतोऽपि पाखण्डिकाद् बिभ्यति, शोभनमार्गपरिग्रहेणोद्घाटशिरसस्तिष्ठन्तीति भावः," इति वृद्धव्याख्या. अन्ये त्वाहुः"भिक्षुकप्रवेशार्थमौदार्यादस्थगितगृहद्वाराः" इत्यर्थः. 'चियत्ततेउर-घरप्पवेसा'चियत्तो चि लोकानां प्रीतिकर एव अन्तःपुरे वा, गृहे वा प्रवेशो येषां ते तथा, अतिधार्मिकतया सर्वत्राऽनाशङ्कनीयास्ते इत्यर्थः. अन्ये त्वाहुः-"चियत्तो' त्ति नाऽप्रीतिकरः, अन्तःपुर-गृहयोः प्रवेशः शिष्टजनप्रवेशनं येषां ते तथा, अनीर्ष्यालुताप्रतिपादनपरं चेत्थं विशेषणम् इति. अथवा 'चियत्तो' त्ति त्यक्तः, अन्तःपुर-गृहयोः परकीययोर्यथाकथंचित् प्रवेशो यैस्ते तथा, 'बहूहि' इत्यादि. शीलवतानि अणुव्रतानि, गुणागुणव्रतानि, विरमणानि औचित्येन रागादिनिवृत्तयः, प्रत्याख्यानानि पौरुष्यादीनि, पौषधं पर्वदिनानुष्ठानम् , तत्रोपवासोऽवस्थानं पौषधोपवासः, एषां द्वन्द्वः, अतस्तैर्युक्ता इति गम्यम् 'पौषधोपवासः' इत्युक्तम् , पौषधं च यदा यथाविधं च ते कुर्वन्तो विहरन्ति तद् दर्शयन्नाह–'चाउद्दस' इत्यादि. इह उदिष्टा अमावास्या. 'पडिपुण्ण पोसह त्ति आहारादिभेदात् चतुर्विधमपि सर्वतः. 'वत्थ-पडिग्गह-कंबल पायपुंछणेणं' त्ति इह पतगृहं पात्रम् , पादप्रोञ्छनं रजोहरणम्. 'पीढ' इत्यादि. पीठमासनम् , फलकमवष्टम्भनफलकम् , शय्या वसतिः, बृहत्संस्तारको वा; संस्तारको वा लघुतरः, एषां समाहारद्वन्द्वः, अतस्तेन. 'अहापरिग्गहीएहि ति यथाप्रतिपन्नैः-न पुनस्सं नीतैः.
४. [ऊसिअफलिह' ति]"उच्छित एटले उन्नत अने स्फटिक एटले स्फटिकनी जेवू अर्थात् जेओनुं मन स्फटिक रत्ननी पेठे उन्नत छ-मुनींद्रनुं प्रव- उच्छ्रितपरप. चन प्राप्त करवाथी जेओर्नु मन परितुष्ट छे." ए प्रमाणे वृद्धोनी व्याख्या छे. बीजाओ तो कहे छे केः-"उच्छित एटले उंचो करेलो, अर्थात् आगळीआने ठेकाणेथी दूर करीने उंचो करेलो-वांको पडेलो नहीं-बारणाना पाछला भागथी दूर करेलो, परिघ एटले आगळिओ, 'अर्थात् जेओनां बारणानी पाछळ आगळिओ लाग्यो नथी अथवा पोतानी उदारताने लीधे पोताने त्या भिक्षुकोने आववा जवा माटे जेओए धरना दरवाजा उघाडा राख्या छे." ['अयंगुअदुवारे' अप्रावृतद्वार, त्ति "जेओना घरना दरवाजाओ कमाडथी असंवृत छे-सारो मार्ग (धर्म) प्राप्त थयो छे माटे कोइ पण पाखंडिथी बीता नथी-सारा मार्गनो लाम धवाथी उघाडे माथे रहे छे" ए प्रमाणे वृद्धोनी व्याख्या छे. बीजाओ तो कहे छे के:-"भिक्षुकोना प्रवेशने सारु पोतानी उदारताने लइने जेओना दरवाजाओ खुल्ला छे." ["चियत्ततेउर-घरप्पवेसा' ] अंतःपुर के घरमा जेओना प्रवेशथी लोको खुश थाय छ अर्थात् जेओ अत्यंत धर्मचुस्त छ माटे तेओना त्यात अंतःपुर उपर कोइने कोइ पण जातनी शंका ज नथी आवती. बीजाओ तो कहे छ के-"जेओना अंतःपुर के घरमा कोइ सत्पुरुश प्रवेश करे तो जेओने अप्रीति प्रवेश. दथी थती, कारण के तेओने ईर्ष्या नथी. आ विशेषण 'तेओ अदेखा नथी' ए वातने सूचववा आप्यु छे. अथवा बीजाना अंतःपुर के घरे जवान जेओए मांडीवाळ्यु छे. ['बहूहिं' इत्यादि.] अणुव्रत ते शीलव्रत, गुणव्रत ते गुण, उचिततापूर्वक राग, द्वेष वगेरेथी निवर्तवं ते विरमण. पौरुषी (पोरशी) वगेरे पञ्चक्खाण, पर्वना दिवस संबंधी अनुष्ठान ते पौषध, तेमां जे रहेQ ते पौषधोपवास. हमणां 'पौषधोपवास' एम कर्दा, हवे ज्यारे पौषधने करीने जेवी रीते रहे छे ते वातने जणावतां कहे छे के:-['चाउद्दस' इत्यादि.] अ ही उद्दिष्टा' शब्दनो अमावास्या-अमास-अर्थ करवो. [पडिपुण्णं पोसह ति] आहार वगेरेना भेदयी सर्वथा चारे प्रकारना पौषधने. [वत्थ-पडिग्गह-कंबल-पायपुंछणेणं' ति] अहीं प्रतिग्रह एटले पात्र-वासण, पादप्रोन्छन एटले रनोहरणा, ['पी' इत्यादि.] पीठ एटले आसन, फलक एटले ओठींगण देवा सारु पाटियु, शय्या एटले वसति अथवा मोटो संथारो नानो संधारो ते संस्तारक. ['अहापरिग्गहीएहिं ति] यथाप्रतिपन्न अर्थात् हासने नहीं पामेलां.
१. प्राकृतशैलीने लीधे आ शब्दनी नान्यन्तर जाति जाणवी. २. आ शब्द पुत्र वगेरेना आमंत्रनो सूचक छे. ३. अहीं बधा शब्दनो द्वन्द्व समास करवानो छे:-श्रीअभय.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org