________________
शतक १.-परिचयः
भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र.
णमो आयरियाणंति आ-मर्यादया तद्विषयविनयरूपया, चर्यन्ते सेन्यन्ते जिनशासनार्थोपदेशकतया तदाकाङिभिरित्याचार्यः. जवंचसत्तथैविऊ लक्खणजुत्तो गच्छस्स मेढिभूओ य, गणतत्तिविप्पमुको अत्थं वाएइ आयरिओ" ति. अथवा आचारो ज्ञानाचारादिः पञ्चधा, आ-मर्यादया वा चारो विहार आचारः, तत्र साधवः स्वयंकरणात्, प्रभाषणात्, प्रदर्शनाचेत्याचार्याः. आह च:"पंचेविहं आयारं आयरमाणा तहा पभासंता, आयारं दंसंता आयरिआ तेण धुचंति.” अथवा आ-ईषद अपरिपूर्णा इत्यर्थः. चारा हेरिका ये ते आचाराश्चारकल्पा इत्यर्थः-युक्तायुक्तविभागनिरूपणनिपुणा विनेयाः, अतस्तेषु साधवो यथावच्छास्त्रार्थोपदेशकतयेत्याचार्याः, अतस्तेभ्यः. नमस्यता चैषामाचारोपदेशकतयोपकारित्वात.
मार.
णमो आयरियाण'ति-आचार्योंने नमस्कार हो. आ-मर्यादापूर्वक+चार्य सेवाय जे मर्यादापूर्वक सेवाय ते, अर्थात् जिनशासनना अर्थना उपदेशक आचार्य: होवाथी तेनी (जिनशासननी) आकांक्षा राखंनाराओवडे जेओ तद्विषय ( आचार्यविषय ) विनयरूप मर्यादापूर्वक सेवाय तेओ आचार्यकर्ष छ के"सत्रार्थने जाणनार, लक्षणयुक्त, गच्छना नायक, गणना तापथी विमुक्त एवा आचार्य अर्थना वाचक छे अर्थात् (ते आचार्य कहेवाय." अथवा ज्ञाना- आचार्यशब्दार्थ. चारादि पांच प्रकारना आचार, वा आ-मर्यादापूर्वक+चार एटले विहार ते 'आचार,' तेने विषे स्वयं आचरवाथी, कहेवाथी, अने दर्शाववाथी जे श्रेष्ठ ते 'आचार्य.' कहुं छे के:-"पांचे प्रकारना आचारने जे आचरता, प्रभाषता-कहेता-अने दर्शावता ते 'आचार्यो' कहेवाय." अथवा आ कंइक अपरिपूर्ण+ चार+दत-ते 'आचार' एटले चारजेवा, युक्तायुक्त विभागर्नु निरूपण करवामां जे चतुर शिष्यो, ते शिष्योमा यथार्थ शास्त्रार्थनो उपदेश करवाथी जेओ आचार्योपकार. साधु (निपुण) तेओ 'आचार्य' माटे ते आचार्योंने नमस्कार हो. तेओ आचारना उपदेशक होवाथी ते उपकारिपणाने लीधे नमस्कारने योग्य छे..
९. णमो उवज्झायाणं'ति उप समीपमागत्य, अधीयते-'इङ् अध्ययने' इति वचनात् पठ्यते; 'इण् गतौ' इति वचनाद् वा अधिआधिक्येन गम्यते; 'इक् स्मरणे' इति वचनाद् वा स्मर्यते सूत्रतो जिनप्रवचनं येभ्यस्ते उपाध्यायाः. यदाहः-"बारसंगो जिणक्खाओ सज्झाओ कहिओ बुहे, तं उवइसंति जम्हा उवज्झाया तेण वुचंति." अथवा उपाधानम्-उपाधिः-सन्निधिस्तेनोपाधिना, उपाधौ वा आयो लाभः श्रुतस्य येषाम् , उपाधीनां वा विशेषणानां प्रक्रमाच्छोभनानामायो लाभो येभ्यः, अथवा उपाधिरेव सन्निधिरेव, आयम्-इष्टफलं दैवज़नितत्वेन, आयानामिष्टफलानां समूहस्तदेकहेतुत्वाद् येषाम् ; अथवा आधीनां मन:पीडानामायो लाभ आध्यायः, अधियां वा नत्रः कुत्सार्थत्वात् कुबुद्धीनामायोऽध्यायः, 'ध्यै चिन्तायाम्' इत्यस्य धातोः प्रयोगाद् नत्रः कुत्सार्थत्वादेव च दुर्ध्यानं वा अध्यायः, उपहतः आध्यायः, अध्यायो वा यैस्ते उपाध्यायाः, अतस्तेभ्यः. नमस्यता चैषां सुसंप्रदायायातजिनवचनाध्यापनतो विनयनेन भव्यानामुपकारित्वादिति.
९. णमो उवज्झायाणं'ति–उपाध्यायोने नमस्कार हो. उप-जेओनी समीप आवीने (अध्ययनार्थ 'इङ्' धातुपरथी) सूत्रात्मकजिनशास्त्रनुं अध्ययन कराय उपाध्यायः (जेमनी पासे जइने भणाय) तेओ उपाध्याय कहेवाय, अथवा (गत्यर्थक 'इण्' धातुपरथी) अधि-अधिकताथी-जिनप्रवचन जेमनाथी जणाय ते उपाध्याय, अथवा ( स्मरणार्थक 'इकु' धातुपरथी ) अधिकपणे जेमनाथी सूत्रथी जिनशास्त्र स्मराय ते 'उपाध्याय' कहेवाय. कह्यु छ के-"जिनेश्वर कथित द्वादशांगरूप स्वाध्याय पंडितोए-गणधरोए-कहेलो छे ते स्वाध्यायनो जेओ उपदेश करे तेओ 'उपाध्याय' कहेवाय". अथवा उपाधान एटले उपाधि, उपाधि एटले समीपता जेनी समीपताथी के समीपतामां श्रुतज्ञाननो लाभ थाय ते 'उपाध्याय.' अथवा उपाधिनो एटले सारां सारां विशेषणोनो लाभ जेमनी पासेथी मळे ते 'उपाध्याय'. अथवा उपाधि एटले सामीप्य, जेमर्नु सामीप्य ज दैवजनितताए इष्टफलरूप होवाथी लाभरूप छे अथवा जेओर्नु सामीप्य उपाध्यायशब्दार्थ. आय-इष्ट फल-ना समूहनो मुख्य हेतु छे ते 'उपाध्याय.' अथवा 'आधि'नो एटले मननी पीडानो लाभ ते 'आध्याय,' अथवा 'अधी' शब्दमां नकारवाचक 'अ' कुत्सित अर्थमां वपरायेलो छे तेथी 'अधी' एटले 'कुबुद्धि' तेनो लाभ ते 'अध्यायः' 'ध्यै' धातुनो अर्थ चिंतन करवू एवो थाय छे अने नकारवाचक 'अ' कुत्सितार्थमां वपरायेलो छे एथी 'अध्याय' एटले 'दुर्ध्यान, जेनाथी आध्याय अथवा अध्याय नाश पाम्यो छे ते 'उपाध्याय' कहेवाय. ते उपाध्यायने नमस्कार हो. सुसंप्रदायथी आवेला जिनवचनोनुं अध्यापन करावी भव्य जीवोने विनयमा प्रवर्तावेछे ते उपकारिपणाने लीधे तेओ नमस्कार करवा उपाध्यायोपकार. योग्य छे.
१०. णमो सम्बसाहणं' इति साधयन्ति ज्ञानादिशक्तिभिर्मोक्षमिति साधवः, समतां वा सर्वभूतेषु ध्यायन्तीति निरुक्तिन्यायात् साधवः, यदाहः-"निव्वाणसाहए जोए जम्हा साहति साहणो, समा य सव्वभएस तम्हा ते भावसाहणो". साहायकं वा संयमकारिणां धारयन्तीति साधवः, निरुक्तरेवः सर्वे च ते सामायिकादिविशेषणाः प्रमत्तादयः, पुलाकादयो जिनकल्पिक-प्रतिमाकल्पिक-यथालन्दकल्पिक-परिहाराविशुद्विकल्पिक-स्थविरकल्पिक-स्थितकल्पिक-स्थितास्थितकल्पिक-कल्पातीतभेदाः, प्रत्येकबुद्ध-स्वयंबुद्ध-बुद्धबोधितभेदाः, मादिविशेषिता वा साधवः सर्वसाधवः, सर्वग्रहणं च सर्वेषां गुणवतामविशेषनमनीयताप्रतिपादनार्थम् , इदं चार्हदादिपदेष्वपि बोद्धव्यम्, न्यायस्य समानत्वादिति. अथवा सर्वेभ्यो जीवेभ्यो हिताः सास्तेि च ते साधवश्व, सार्वस्य वाऽर्हतो न तु बुद्धादेः, साधवः सार्वसाधवः, सबोन् वा शुभयोगान् साधयन्ति कुर्वन्ति, सार्वान् वाऽर्हतः साधयन्ति तदाज्ञाकरणादाराधयन्ति, प्रतिष्ठापयन्ति वा दुनयानराकरणा
१.प्र.छायाः-सूत्रार्थविल लक्षणयुक्तो गरछस्य मेधिभूतव, गणतप्तिविप्रमुक्तोऽर्थ वाचयत्याचार्यः, इयं च-आवश्यकनियुक्ती नमस्कारनियुको. १..प्र.छायाः-पञ्चविधमाचारमाचरमाणातथा प्रभाषमाणाः, आचार दर्शयन्त आचार्यास्तेनोच्यन्ते. इयं च-विशेषावश्यकसूत्रे गाथा ३१९.. अछायाः:-द्वादशाको जिनाख्यातः खाध्यायः कथितो बुधैः, तमुपदिशन्ति यस्मादू उपाध्यायास्तेनोच्यन्ते. इयं च-विशेषावश्यकसूत्र गाथा ३१९५.
छायाः-निवाणसाधकान् योगान् यस्मात् साधयन्ति साधवः, समाश्च सर्वभूतेषु तस्मात् ते भावसाधवः. इयं च-आवश्यकनियुक्तो नमस्कारनियुक्ती. * मा गाथा आवश्यकनियुक्तिमा नमस्कारनियुक्तिमा छे. २. आ गाथा 'विशेषावश्यक'मा ३१९० मी छे. ३. आ गाथा 'विशेषावश्यक' सूत्रमा ३१९७ मी छे.
Jain Education International
www.jainelibrary.org
For Private & Personal Use Only