________________
शतक १.-उद्देशक ९. भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र.
२०३ सर्वप्रदेशास्तेपागेव निर्विभागा अंशाः, सर्वपर्यवा वर्णो-पयोगादयो द्रव्यधर्माः; एते पुद्गलास्तिकायवद् व्यपदेश्याः. गुरुलघुत्वेन, अगुरुलघुत्वेन येत्यर्थः, यतः सूक्ष्माणि, अमूर्तानि च द्रव्याणि अगुरुलघूनि, इतराणि तु गुरुलघुनि, प्रदेशाः, पर्यवास्तु तत्तद्र्व्यसंबन्धित्वेन तत्तत्स्वभावा इति.
२. [णाणत्तं जाणिअव्वं सरीरेहिं' ति] जेने जेटलां शरीरो होय, तेने तेटला जाणीने असुरवगेरे संबंधे सूत्रो कहेवा ए तात्पर्य छ. तेमा असुर वगेरे देवो नारक जीवोनी पेठे कहेवा. अने पृथिवी बगेरेना जीवो तो औदारिक तथा तैजस शरीरनी अपेक्षाए असुरादि. गुरुलघु जाणवा. अने जीव तथा कार्मण शरीरनी अपेक्षाए अगुरुलघु जाणवा. वळी वायुना जीवोने तो औदारिक, वैक्रिय अने तैजस शरीरनी अपेक्षाए गुरुलघु जाणवा. ए प्रमाणे पंचेंद्रियतियेचो पण जाणवा. मनुष्योने तो औदारिक, वैक्रिय, तैजस अने आहारक शरीरनी अपेक्षाए गुरुलघु' जाणवा. ['धम्मत्थिकाए'त्ति] अहीं 'यावत्' शब्द मूकेलो होवाथी 'अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकाय' एम धर्मास्तिकायादि. जाणवू. ['चउत्थपएणं' ति] 'अगुरुलघु' ए प्रमाणेना चोथा पदवडे तेओ कहेवा. अने बाकीना पदोवडे तेओने न कहेवा. कारण के धर्मास्तिकाय वगेरे अरूपी होवाथी अगुरुलघु द्रव्यो छे. पुद्गलास्तिकायना सूत्रमा तो जे उत्तर दीधो छे ते निश्चयनयने आश्रीने दीधो छे. कारण के तेना (निश्चय नयना ) मते कोइ पण चीज सौथी हळवी के सौथी भारे नथी. [ 'गुरुयलहुयब्वाई' ति] औदारिक वगेरे चार द्रव्यो, ['अगुरुलहुयदव्वाई' ति ] निश्चयनय. कार्मण वगेरे द्रव्यो. [ 'समया, कम्माणि य चउत्थपएणं' ति ] समयो अमूर्त छे माटे अगुरुलघु छे अने कर्मो, कार्मण वर्गणानां बनेला छे माटे अगुरु- समयादि. लघु छे. [दव्वलेस्सं पडुच्च तइयपएणं' ति] औदारिक शरीर वगेरेनो जे काळो वर्ण ते द्रव्य कृष्णलेश्या छे. अने औदारिकादिक गुरुलघु कथु छे माटे द्रव्य द्रव्यलेश्या. कृष्णलेश्या त्रीजा पदथी कहेवी अर्थात् गुरुलघु कहेबी, भावलेश्या तो जीवनो परिणाम छे अने ते अमूर्त छे माटे 'अगुरुलघु' ए प्रमाणेना चोथा भावलेश्या. पदवडे कहेवी-अगुरुलघु कहेवी. माटे कहे छे के, ['भावलेस्सं पडुच चउत्थपएणं' ति ] [ 'दिट्ठी-दसण' इत्यादि.] दृष्टि वगेरे, जीवना पर्यायरूप दृष्टि वगेरे. छे माटे अगुरुलघु छे, अने तेथी तेओने 'अगुरुलघु' ए प्रमाणेना चोथा पदवडे कहेवा. ज्ञानथी विपरीत होवाथी अहीं अज्ञानपद कयुं छे. नहीं तो द्वारमा ज्ञानपद ज देखाय छे, पण अज्ञानपद नथी. ['हेछिछ' त्ति] औदारिक वगेरे ['तइयपएणं' ति] 'गुरुलघु' ए प्रमाणेना त्रीजा पदवडे कहेवां- औदारिकादि. गुरुलघु कहेबां. कारण के ते गुरुलघु वर्गणानां बनेलां छे. ['कम्मया चउत्थपएणं' ति] कार्मण शरीरो चोथा पदवडे अगुरुलघु-कहेवा. कारण के कार्मण शरीरोनी बनावट अगुरुलघु वर्गणाओथी थएली छे. तथा मनोयोग-मन-अने वाग्योग-वचनयोग-शब्द-चोथा पदवडे-अगुरुलघु-कहेवा. कारण के ते बन्नेनी बनावट अगुरुलघु अणुओथी थएली छे. कार्मण सिवायनो काययोग बीजा पदवडे-गुरुलघु-कहेवो. कारण के, तेना द्रव्यो गुरुलघु छे. ['सव्वद्व्व' इत्यादि.] धर्मास्तिकाय वगेरे द्रव्यो, सर्व प्रदेशो एटले ते द्रव्योना ज भाग न थइ शके तेवा अंशो, वर्ण अने उपयोग सर्व द्रव्य. वगेरे द्रव्यना धर्मो ते सर्वपर्यवो; ए बधा पुद्गलास्तिकायनी पेठे कहेवा-गुरुलघु अने अगुरुलघु कहेवा. कारण के जे द्रव्यो सूक्ष्म अने अमूर्त छे ते अगुरुलघुछे अने जे बीजां द्रव्यो-बादर-स्थूल अने मूर्त-छे ते गुरुलघु जाणवां. प्रदेशो अने पर्यवो तो ते ते द्रव्यना संबंधी होवाथी ते ते प्रदेश भने पर्यव. द्रव्यना स्वभाववाळा जाणवा.
निर्ग्रन्थ. २९२. प्र०-से णूणं भंते ! लापवियं, अप्पिच्छा, अमुच्छा, २९२. प्र०—हे भगवन् ! लाघव, ओछी इच्छा, अमूर्छा, अअगेही, अपडिबद्धया समणाणं णिग्गंथाणं पसत्थं ?
नासक्ति अने अप्रतिबद्धता; ए बधुं श्रमण निग्रंथोने माटे प्रशस्त छे: २९२. उ०-हंता, गोयमा ! लाघवियं, जाव-पसत्थं. २९२. उ०—हे गौतम! हा, लाघव, अने यावत्-अप्रति
बद्धता; ए बधुं निग्रंथोने माटे प्रशस्त छे. २९३. प्र०-से णणं भंते । अकोहत्तं, अमाणत्तं, अमायत्तं, २९३. प्र०—हे भगवन् ! अक्रोधपj, अमानपणुं, अकपटअलोभत्तं समणाणं णिग्गंथाणं पसत्थं ?
पणुं अने अलोभपणुं; ए बधुं श्रमण निग्रंथोने माटे प्रशस्त छे ? २९३. उ०—हंता, गोयमा ! अकोहत्तं, अमाणत्तं; जाव- २९३. उ०-हे गौतम ! हा, अक्रोधपणुं, अमानपणुं अने पसत्यं.
यावत्-ए बधुं प्रशस्त छे. २९४. प्र०-से गुणं भंते ! कंखपदोसे णं खीणे समणे २९४.प्र०—हे भगवन् ! कांक्षाप्रदोष क्षीण थया पछी श्रमण णिग्गंथे अंतकरे भवति ? अंतिमसरीरिए वा ? बहुमोहे वि य णं निग्रंथ अंतकर अने अंतिमशरीरवाळो थाय ! अथवा पूर्वनी अवपुदि विहरित्ता, अह पच्छा संवुडे कालं करेइ, ततो पच्छा स्थामा बहुमोहवाळो थइ विहार करे अने पछी संवृत (संवरवाळो) सिझति, बुज्झइ, मुच्चइ, जाव-अंतं करेइ ?
थइने काळ करे तो पछी सिद्ध थाय, यावत्-सर्व दुःखना नाशने करे ! २९४. उ०--हंता, गोयमा ! कंखपदोसे खीणे, जाव-अंतं २९४. उ०—हे गौतम! हा, कांक्षाप्रदोष क्षीण थया पछी करेइ.
यावत्-सर्व दुःखना नाशने करे. ३. गुरुलघुत्वाधिकाराद् इदमाहः-से गुणं' इत्यादि. 'लापवियं ति लाघवमेव लाघविकम्-अल्पोपधित्वम्, 'अप्पिच्छ' त्ति अल्पोऽभिलाष आहारादिषु, 'अमुच्छ' त्ति उपधौ असंरक्षणाऽनुबन्धः, 'अगेहि' त्ति भोजनादिषु परिभोगकालेऽनासक्तिः , अप्रतिबद्धता
१. मूलच्छायाः-तद् नूनं भगवन् ! लापविकम्, अल्पेच्छा, अमूर्छा, अगृद्धिः, अप्रतिबद्धता श्रमणानां निग्रन्थानां प्रशस्तम् ? हन्त, गौतम | लापवि. कम् , यावत्-प्रशस्तम्. तद् नूनं भगवन् ! अकोधत्वम् , अमानखम् , अमायत्वम् , अलोभत्वं धमणानां निर्ग्रन्थानां प्रशस्तम् ! हन्त, गौतम | अकोधत्वम्, अमानत्वम्, यावत्-प्रशस्तम्. तद् नूनं भगवन् ! काहाप्रदोषे क्षीणे धमणो निर्ग्रन्थः अन्तकरोभवति, अन्तिमशरीरको वा (भवति) बहुमोहश्चापि पूर्व विहत्य अथ पश्चात् संवृतः कालं करोति, ततः पश्चात् सिध्यति, बुध्यते, मुच्यते, यावत्-अन्तं करोति ! हन्त, गौतम! काहाप्रदोषेक्षीणे यावत्-अन्तं करोतिः-अनु.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org