Page Text
________________
ઈશ્વરકૃત સંકેતસંબંધમાં અનવસ્થાપન પરિહાર
૩૧ 51. મીમાંસક–સંકેતસંબંધ કરતે ઈશ્વર પણ તે સંબંધને અવશ્ય કોઈ શબ્દ દ્વારા કરતા હશે ને ? તે શબ્દનો સંકેતસંબંધ શેના દ્વારા તેમણે કર્યો હશે ? બીજા શબ્દ દ્વારા એમ કહે તો તે શબ્દનો ય સંકેતસંબંધ શેના દ્વારા કર્યો હશે ? એ પ્રશ્ન ઊઠશે. ત્રિીજ શબ્દ દ્વારા એમ કહે તે] તે શબ્દ નેય સંકેતસંબંધ તેમણે શેના દ્વારા કર્યો હશે ? એને એ પ્રશ્ન ફરી ઊઠશે. આમ કોઈ અંત આવશે જ નહિ. તેથી સકેતસંબંધ કરતાં તેણે જેને સંકેતસંબંધ તેણે કર્યો નથી એવા વૃદ્ધવ્યવહારસિદ્ધ કેટલાક શબ્દો સ્વીકારવા જોઈએ. અને જો આવા વૃદ્ધવ્યવહારસિદ્ધ શબ્દો હોય તો તેમના વડે વ્યવહારની સિદ્ધિ થાય; તે પછી ઈશ્વરની શી જરૂર ? અથવા ઈશ્વરકત સંકેતસમયની શી જરૂર ? આમ અનાદિપ [અર્થાત્ શબ્દાર્થસંબંધ અનાદિ છે, સ્વાભાવિક છે એ પહલ] વધુ સારો છે.
58. જયતે–
अस्त्रमायुष्मता ज्ञातं विषयस्तु न लक्षितः । अस्मदादिषु दोषोऽयमीश्वरे तु न युज्यते ।। नानाकर्मफलस्थानमिच्छयैवेदृशं जगत् ।
स्रष्टुं प्रभवतस्तस्य कौशलं को विकल्पयेत् ॥
इच्छामात्रेण पृथिव्यादेरियतः कार्यस्य करणमस्मदादीनां यन्मनोरथपदवीमपि नाधिरोहति तदपि यतः सम्पद्यते तस्य कियानयं प्रयासः । तदत्रेश्वरसद्भावे परं विप्रतिपत्तयः । तस्मिंस्तु सिद्धे क एवं विकल्पानामवसरः ? उक्तं च तत्सिद्धौ निरपवादमनुमानम् । वयं तु न कर्तार एव सम्बन्धस्य, यत एवमनुयुज्येमहि ।
58. Rયાયિક-- આને ઉત્તર અમે આપીએ છીએ. આપ અસ્ત્રનું જ્ઞાન મેળવ્યું પણ એને પ્રયોગ કોના તરફ કરવાનું છે એ ન જાણ્યું. આ [ઉપર જણાવેલ] દોષ મારા, તમારા, વગેરેમાં આવે પરંતુ ઈશ્વરમાં ન ઘટે. વિવિધ કર્મોનાં ફળોને ભોગવવાના સ્થાનરૂપ આવું જગત પિતાના સંકલ્પમાત્રથી સજવાનું સામર્થ્ય ધરાવનાર ઈશ્વરના (શિક્ષા–કૌશલની કલ્પના કેણ કરી શકે ? અશ્વી આદિ આવડા મોટા કાર્યનું કેવળ ઇચ્છામાત્રથી જ સજન, જે આપણી કપનામાં પણ આવતું નથી તે, પણ જે તે ઈશ્વર કરતા હોય તો પછી આ શબ્દ-અને સતસંબંધ કરવાના પ્રયાસની તે શી વીસાત ? ઇવરના અસ્તિત્વની બાબતમાં મતભેદ હોઈ શકે પરંતુ એક વાર તે સિદ્ધ થઈ જાય પછી આ પ્રમાણે ઈશ્વરકૃત સંકેત બાબતે વિકલ્પો કરવાને અવસર જ કયાં રહે છે ? અને અમે તે ઈશ્વરના અસ્તિત્વને પુરવાર કરતું અકાટય અનુમાન અયું છે. અમે શબ્દાર્થ સંબંધના કરનારા નથી કે જેથી તમે અમને આમ દે
5
अङ्गुल्यग्रेण निर्दिश्य कञ्चिदर्थं पुरः स्थितम् । व्युत्पादयन्तो दृश्यन्ते बालानस्मद्विधा अपि ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004626 |
| Book Title | Nyayamanjari Part 4 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 18 MB |