Nyayamanjari Part 4

SR No.: 004626
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1989
Total Pages: 332
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 277

२६०
વાક્યર્થ ભાવના છે એ મત
226. सा हि वाक्यान्तरोपात्तमप्यपेक्षते, प्रकरणान्तराधीतमपि वाञ्छति, प्रकृतिवद्भावलभ्यमपि याचते, अर्थसामर्थ्यगम्यमपि स्पृहयति इत्येवंविध एष शब्दप्रमाणमहिमेति । स चायं व्युत्पादनक्रम ईदृशो व्याख्यातृभिरुपदिश्यते-- इत्थमस्यान्वयः, इत्थमस्येति वाक्यार्थः पुनर्भावनात्माऽवगम्यमानः एकयैव बुद्ध्याऽनेकजातिगुणद्रव्यक्रियाद्यङ्गकलापकल्माषिततनुरवगम्यते । तादृश्येकैवेयं वाक्याद्वाक्यार्थबुद्धिः ।
आह च
भावनैव हि वाक्यार्थः सर्वत्राख्यातवत्तया । अनेकगुणजात्यादिकारकार्थानुरञ्जिता ॥ एकयैव च बुद्ध्याऽऽसौ गृह्यते चित्ररूपया ।
पदार्थाहितसंस्कारचित्रपिण्डप्रसूतया ॥” इति [श्लो.वा.वाक्या.३३०-३३१] 226. ते भावना वास्यान्तरथी यात्त ( = प्राप्त)नी अपेक्षा राणे छ, अन्य प्रमा અધીન = જ્ઞાત)ને પણ વાંછે છે, પ્રકૃતિની જેમ ભાવલભ્યની પણ યાચના કરે છે અને અર્થ સામર્થથી ગમ્યની પણ સ્પૃહા કરે છે આવો છે આ શબ્દપ્રમાણને મહિમા.
વ્યાખ્યાતાઓ આ વ્યુત્પાદનક્રમને આવો જણાવે છે–આ પ્રમાણે આને અન્વય છે, આ પ્રમાણે આને અન્વય છે એ રીતે જ્ઞાત થતા ભાવનાસ્વરૂપ વાયાથ જાતિ દ્ર ય ગુણ ક્રિયા વગેરે અંગોથી રંજિત-મિશ્રિત એવો એ એક જ બુદ્ધિથી જ્ઞાત થાય છે વાક્યમાંથી જન્મતી આ વાક્યાર્થબુદ્ધિ પણ તેવી એક જ છે અને કહ્યું પણ છે કે જે ભાવના સર્વત્ર આખ્યાતવત્તાને કારણે ગુણ જાતિ આદિ અનેક કારકીર્થોથી અનુરંજિત છે તે ભાવના જ વાક્યર્થ છે. પદના અર્થોએ પાડેલા સંસ્કારોથી ઘટિત ચિત્રપિંડમાંથી જન્મેલી ચિત્રરૂપ એક भुद्धि वडे भावना (ो पायार्थ छ ते) गडीत थाय छे. [आवा पाया. 330-331]
227. एक एवायमतिदीर्घः क्रमविकस्वरः सकलाङ्गपरिपूरितभावनातत्त्वविषयः प्रतिभासः । यथा हि स्थाल्यधिश्रयणात् प्रभृति आ निराकाङ्क्षौदननिष्पत्तेरेकैवेयं पाकक्रिया सलिलावसेकतण्डुलावपनदीविघटनास्रावणाधनेकक्षणसमुदायस्वभावा, तथा प्रथमपदज्ञानात् प्रभृति आ निराकाङ्क्षवाक्यार्थपरिच्छेदादेकैवेयं शाब्दी प्रमितिः । आह च
पदात् प्रभति या चैषा प्रज्ञा ज्ञातुर्विजम्भते ।
पुष्पिता सा पदार्थेषु वाक्यार्थेषु फलिष्यति ॥ तन्त्रवा० १.३.९] इति कृतमतिविस्तरेण ।