Nyayamanjari Part 4

SR No.: 004626
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1989
Total Pages: 332
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 189

૧ર વિકલ્પને વિષય અવસ્તુ હોય તે વિકલ્પ થતાં લેકે પ્રવૃત્તિ કેમ કરે છે ?
अन्य एव कश्चिदारोपित आकारो व्यावृत्तिच्छायायोगादपाहशब्दार्थ उच्यते । इतीय मसत्ख्यातिवादगर्भा सरणिः I
69. જો કે [સામાન્ય જનેા અનુસાર] ‘ગાય' ‘અશ્વ' એમ વિધિરૂપે વિકલ્પોની પ્રવૃત્તિ હેવા છતાં વિકલ્પોના વિષય અપોહ છે એવી સ્થાપના તકશાસ્ત્રના જાણુકારા કરે છે, જેમકે કહેવામાં આવ્યું છે કે વ્યાખ્યાતાઓ- વિવેચકે- ખરેખર આમ [દશ્ય અને વિકલ્પ્ય] વિવેક કરે છે, વ્યવહર્તાએ ખેલનારા સામાન્ય જને- કરતા નથી.' આ આકાર આંતર પણ નથી કે ખાદ્ય પણ નથી પરંતુ કોઈક આરેપિત આકાર છે, જે વ્યાવૃત્તિની છાયાના સબંધને લીધે !હરૂપ શબ્દાથ કહેવાય છે. આ અસખ્યાતિવાદગલ વ્યાખ્યામાગ છે. [અર્થાત્ અસત્ આકાર જ વિકલ્પમુદ્ધિમાં પ્રતિભાસ પામે છે. અસત્ કાર જ વિકલ્પને વિષય છે.
70 अथ वा विकल्पप्रतिबिम्बकं ज्ञानाकारमात्रकमेव तदबाह्यमपि विचिवासनाभेदोपहित रूपभेदं बाह्यवदवभासमानं लोकयात्रां बिभर्ति | व्यावृत्तिच्छायायोगाच्च तदपोह इति व्यवह्रियते । सेयमात्मख्यातिगर्भा सरणिः ।
70. અથવા, વિકલ્પબુદ્ધિમાં પ્રતિબિંબરૂપ જ્ઞાનાકારમાત્ર વિકલ્પના વિષય છે. તે બાહ્ય વસ્તુરૂપ ન હોવા છતાં વિચિત્ર વારાનાના ભેદોએ પ્રસ્તુત કરેલ ભિન્ન ભિન્ન રૂપ ધરાવતા ખાદ્ય વસ્તુ જેવા ભાસતે। તે જ્ઞાનાકાર લેયાત્રાને ધારે છે; વ્યાવૃત્તિની છાયાના યેાગે તે નાનાકારને અપેાહ કહેવામાં આવે છે. આ વ્યાખ્યામાગ આત્મખ્યાતિગભ છે.
71. ननूभयथाऽपि वस्तुविषयत्वाभावे विकल्पानां कथं वस्तुनि व्यवहर्तारः प्रवर्तन्ते ? दृष्टेऽपि कचिद्वस्तुनि तृणादौ प्रवृत्त्यभावात् । अर्थित्वं तु પ્રવૃત્ત: कारणम् । ननु अर्थितावत् दर्शनमपि कारणमेव । अर्थिनाऽप्यपश्यतस्तत्र प्रवृत्त्यभावात् । अपोहपक्षे च प्रवृत्तस्य वस्तुप्राप्तिः कथमिति वक्तव्यम् ।
71. નૈયાયિક બંનેય રીતે વિકાને વિષય વસ્તુ ન હેાવાથી વ્યવહર્તાઓ વસ્તુમાં કેવી રીતે પ્રવૃત્તિ કરે ?
બૌદ્ધ કોઈવાર તા તૃણુ આદિ [તુચ્છ] દૃષ્ટ વસ્તુમાં પણ પ્રવૃત્તિના છે. (તેથી વસ્તુદર્શીન પ્રવૃત્તિનું કારણ નથી.) પ્રવૃત્તિનું કારણુ તા અર્થિવ છે.
-
વૈયાયિક– અર્થિવની જેમ દર્શીન પણ કારણ છે જ. [ઘટના] અથી એ હુાવા છતાં [ઘટતું] દÖન ન કરતા હોય તેઓની ચિટ વિશે] પ્રવ્રુત્તિ ન થાય. એટલે અપેાહપક્ષમાં, પ્રવૃત્ત થનારને વસ્તુની પ્રાપ્તિ કેવી રીતે થાય એ સમજાવવું પડશે, [કારણુ કે તેને વસ્તુનું
ન તા હોતુ નથી].
અભાવ હોય
· 123યતે। પ્રવૃત્તિસ્તાવવું દરતિવ્યયારેી રળનિવધના | દયાનાनन्तरमुत्पन्ने त्रिकल्पे विकल्प्यतया न प्रतिपद्यते प्रमाता । दर्शनानन्तर्य विप्रलब्धस्तु